सन् २००८ का लागि सूचना तथा प्रविधिसँग सम्बन्धित केही अनुमानहरू

सन् २००७ सकिनै लागिसकेको छ। सन् २००७ को अन्त्य संगसंगै अब आउँदो २००८ मा सूचना तथा प्रविधिको क्षेत्रमा के के नयाँ आविष्कार तथा विकासहरू हुने हुन, यस बारेमा पनि निकै नै टीका-टिप्पणी तथा अड्कलबाजीहरू हुन थालिसकेका छन्।

विन्डोज भिष्टा
माइक्रोसफ्ट विन्डोज को नयाँ सँस्करण भिष्टाको निम्ति यस सन् २००७ निकै नै नराम्रो रह्यो। सकारात्मक भन्दा नकारात्मक पक्ष धेरै भएकाले धेरैले आफ्नो कम्प्युटरमा माइक्रोसफ्टको यस नयाँ सञ्चालन प्रणाली राखेनन्, र जसले राखे ती पनि यस विन्डोज भिष्टाको ढिलो चल्ने तथा र्‍याम धेरै प्रयोग हुने समस्याबाट दिक्क भइ पुरानै विन्डोज XP तिरै पुन लाग्न थालिसकेका छन्। यस कारण पनि माइक्रोसफ्ट ले २००८ मा भिष्टालाइ भन्दा XP लाई नै प्रबर्द्धन गर्ने बारे धेरै कम्प्युटर विज्ञहरूले अड्कलबाजी गरेका छन्। २००८ मा पनि धेरैले विन्डोज XP कै प्रयोग गर्ने कुरा विश्वास गरिएको छ।

लिनक्स
माइक्रोसफ्टको खराब Operating System तथा भाइरस अनि सुरक्षा सम्बन्धी कारणले धेरैले माइक्रोसफ्ट विन्डोज को सट्टा लिनक्स प्रयोग गर्न थालेका छन्। र यो प्रक्रिया २००८ मा अझ झन तीब्र गतिमा हुने कुराको विश्वास कम्प्युटर विज्ञहरूले लिएका छन्। विश्वव्यापी रुपमा सरकारी तवरमा पनि लिनक्सको प्रयोग, गुगलद्वारा लिनक्समा आधारित Android नामक मोबाइल सञ्चालन प्रणालीको विकास तथा प्रबर्द्धन तथा सूचना प्रविधि सम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनीहरूले लिनक्स तथा खुला तथा स्वतन्त्र सफ्टवेयरमा देखाउन थालेको चासोका कारणले पनि लिनक्सको प्रयोग २००८ मा अझै बढ्ने कुरामा धेरैले विश्वास लिएका छन्।

प्रविधि तथा वातावरण को तालमेल
आउँदो २००८ मा प्रविधि तथा वातावरण को तालमेल सम्बन्धी कुरामा निकै ध्यान दिइने कुराको पनि भविष्यवाणीहरू गर्न थालिएको छ। विश्वव्यापी रुपमा बिग्रँदो वातावरण सम्बन्धी बहस भइरहेको बेला सूचना प्रविधिको क्षेत्र पनि यसबाट टाढा रहनु सम्भव छैन। सूचना प्रविधि सम्बन्धी अब आउने उपकरणहरू बनाउँदा वातावरण तथा कम उर्जा खपत हुने गरि बनाउने कुरामा सन् २००८ मा ध्यान दिइने छ।

नेटवर्क सम्बन्धी विकासहरू
आउँदो २००८ मा कम्प्युटरका नेटवर्क सम्बन्धी उपकरण तथा प्रविधिमा अझ सुधार तथा बिकास हुने कुरा पनि कम्प्युटर विज्ञहरूले बताएका छन्। मोबाइल जस्ता साना उपकरण मात्र नभइ ठूला उपकरणहरूमा पनि WiFi जस्ता प्रविधिहरू समायोजन हुने छन्। मिडियाको खोज, अनलाइन सपिङ तथा अन्य विभिन्न नेटवर्क सम्बन्धी सफ्टवेयर तथा सुविधाको प्रयोग अझ बढ्नेछ।

Virtualization
कम्प्युटरमा virtualization सम्बन्धी प्रविधि पनि २००८ मा निकै नै विकास हुने छ। Virtualization को माध्यमद्वारा एकै कम्प्युटरमा विभिन्न प्रोसेसर तथा प्रणालीहरूलाई सञ्चालन गर्न सकिन्छ। उदाहरणको लागि virtualization को माध्यमद्वारा विन्डोजभित्रै लिनक्स चलाउन सकिन्छ। पहिले पहिलेका कम्प्युटरहरूमा केवल एक प्रोसेसर हुने भएकाले यो प्रविधि निकै नै जटिल तथा महँगो मानिन्थ्यो तर अहिले प्रोसेसर भित्र एक भन्दा बढि प्रोसेसरहरू हुने dual तथा quad प्रोसेसरहरूको विकास भैसकेकाले तथा यस्ता प्रोसेसरहरू सामान्य हुनै गइरहेकाले २००८ मा virtualization प्रविधि अझ बढ्दो रुपमा प्रयोग हुने निश्चित छ।

मोबाइल
यसबाहेक आउँदो २००८ मा मोबाइल जस्ता साना उपकरणहरू PC कम्प्युटर सरह हुने तथा यस्ता उपकरणमा पनि कम्प्युटरकै जस्तै तीब्र गतिको इन्टरनेटको सुविधा उपलब्ध हुने देखिएको छ। हुन त नोकिया र मोबाइल सेवा प्रदायक भोडाफोन जस्ता कम्पनीहरूले यो हुन नदिने प्रयास गर्छन्, तर यसै वर्ष निकालिएको Apple Corporation को iPhone तथा गुगलको मोबाइल सञ्चालन प्रणाली Android को विकास र यसको लोकप्रियताका कारणले अन्त्यमा मोबाइल उपकरणहरू नै हावी हुने कुरा अड्कल गरिएको छ।

भण्डारण
त्यस्तै कम्प्युटर विज्ञहरुले कम्प्युटरका भण्डारण प्रणाली तथा क्षमताको बारेमा पनि निकै अड्कलहरू गरेका छन्।

फ्ल्यास मेमेरीको भाउ घट्दै गइरहेकाले २००८ मा फ्ल्यास मेमेरी युक्त हार्ड डिस्कहरू निकै नै लोकप्रिय हुने तथा यसको भाउ पनि निकै ठूलो मात्रामा घट्ने अड्कल गरिएको छ। त्यस्तै सन् २००८ मा कम उर्जा खपत हुने हार्ड डिस्क सम्बन्धी निर्माण तथा अनुसन्धान को क्रंम पनि जारी रहने छ।

इन्टरनेट
त्यस्तै इन्टरनेट तथा वेब को क्षेत्रमा पनि निकै अड्कलबाजीहरू भएका छन्।

आउँदो २००८ मा बढि भन्दा बढि प्रयोगकर्ता केन्द्रित वेबसाइटको विकास हुने देखिएको छ। त्यस्तै Semantic web को क्षेत्रमा पनि निकै नै सुधार हुने कुराको अड्कल पनि कम्प्युटर पण्डितहरूले गरेका छन्।

त्यस्तै वेब २.० को क्षेत्रमा पनि निकै सुधार हुने तथा धेरै भन्दा धेरै वेबसाइटहरू वेब २.० मा परिवर्तन हुने बारेमा पनि निकै अड्कल भएका छन्। त्यस्तै वेब २.० मा प्रयोग हुने AJAX, RSS जस्ता प्रविधिहरूको प्रयोगमा पनि बृद्धि हुने देखिन्छ।

त्यस्तै वेब ब्राउजरको क्षेत्रमा फायरफक्स ब्राउजरले अहिले सबैभन्दा बढि प्रयोग हुने इन्टरनेट एक्सप्लोरर् लाई उछिन्ने कुरामा पनि धेरै कम्प्युटर विज्ञहरु ढुक्क भएका छन्।

त्यस्तै इन्टरनेटको प्रयोग बढि भन्दा बढि मोबाइलहरूमा हुने कुराको पनि अनुमान गरिएको छ।

धेरैले अब २००८ मा वेबमा हुने नया आविस्कार तथा नया प्रविधिहरु अमेरिका तथा पश्चिमी नभइ चीन, जापान जस्ता एसियाली राष्ट्रहरूमा हुने अनुमान गरेका छन्।

नकारात्मक अनुमानहरू
यसबाहेक सन् २००८ का निम्ति केही नकारात्मक अड्कलबाजीहरु पनि भएका छन्।

The Economist Magazine ले गरेको एक अड्कल अनुसार सन् २००८ मा इन्टरनेट निकै नै सुस्त गतिको हुने छ। सङ्गीत तथा भिडियो डाउनलोड गर्ने क्रम बढिरहेकाले र यस सम्बन्धी वेबसाइटहरू पनि बढिरहेकाले इन्टरनेटको जाम हुने त हैन भन्ने शङ्का पनि गरिएको छ।

त्यसतै गुगलको बढ्दो प्रभावको बारेमा जनमानसमा निकै नै शङ्का उपशङ्का हुने तथा प्रयोगकर्ताहरू केही मात्रामा गुगलको विपरीत जाने कुराको पनि अड्कल गरिएको छ।


यी सबै अड्कलहरूबाट के भन्न सकिन्छ भने सन् २००८ मा कम्प्युटर तथा सूचना प्रविधिको क्षेत्रमा निकै नै सुधार तथा परिवर्तनहरू हुनेछन्। यी सबै सकारात्मक अड्कलहरु पुरा होस् र यसबाहेक अन्य धेरै प्रविधि तथा आविष्कारहरू ले २००८ भरिपूर्ण होस् भनी हामी आशा गर्न सक्छौ।

स्रोत: PCWorld, The Economist, Slashdot.org

आर एस एस (RSS)

केही वर्ष यता इन्टरनेटमा सूचना आकासिँदो रूपमा बढ्दै गइरहेको छ। ब्लग, social bookmarking जस्ता सूचना आदानप्रदान हुने वेबसाइटहरू दिनप्रतिदिन थपिँदै गइ रहेका छन्। पहिले पहिले हामी सूचना प्राप्त गर्नका निम्ति वेबसाइटहरू जाने गर्थ्यौ तर अचेल त्यस्ता वेबसाइटहरूको सङ्ख्या यति धेरै भइसक्यो कि एक त ती वेबसाइटहरूका नाम मात्र सम्झन पनि गार्‍हो भैसकेको छ, अर्को ती सबै वेबसाइटहरूमा रहेका त्यति धेरै सूचना वेबसाइटमै गइ हेरिरहन समयको दृष्टिकोणले पनि असान्दर्भिक भएको छ। यी सबै समस्याको समाधानको रुपमा RSS एक उपयोगी प्रविधिको रुपमा देखा परेको छ।

RSS को पुरा नाम RDF Site Summary भए तापनि यसलाई Rich Site Summary वा Really Simple Syndication पनि भन्ने गरिएको छ। सामान्य रूपमा भन्नु पर्दा यस प्रविधिको प्रयोग गरेर कुनै पनि समाचार वा सूचना धेरै प्रयोगकर्ता माझ निकै सजिलो तरिकाले पुर्‍याउन सकिन्छ। RSS लाई Syndication वा Feed पनि भन्ने गरिन्छ।

प्रयोगकर्ताको दृष्टिकोणबाट हेर्ने हो भने RSS ले सूचना प्राप्त गर्ने तरिकालाई निकै छिटो तथा सजिलो बनाइदिन्छ। यदि तपाई कुनै एक मात्र समाचारको साइट हेर्नु हुन्छ भने, त्यस साइटमा बारम्बार गइ समाचारहरू हेरि रहन त्यति गार्‍हो नहोला। तर यदि तपाई त्यस्ता धेरै समाचार तथा ब्लगका साइटहरू हेरिरहनुहुन्छ भने ती सबै वेबसाइटहरूमा गइ नयाँ समाचार वा सूचना छ कि छैन भनेर हेरिरहनु निकै झन्झटिलो हुनुका साथै समयको पनि बर्बादि हुने गर्दछ। त्यसमाथि आफुले सर्फ गर्ने साइटमा सूचना update नभएको पनि हुन सक्छ। अत्यन्त छिटो गतिमा चल्ने सूचना प्रविधिको युगमा यो तरिका निकै नै ढिलो हुने गर्दछ।

यो सबै प्रक्रियालाई हेर्ने हो भने के निष्कर्ष निकाल्न सकिन्छ भने यो तरिकामा प्रयोगकर्ता नै सूचनाको स्रोत तर्फ गइरहेको देखिन्छ। तर RSS को माध्यमद्वारा प्रयोगकर्ता सूचनाको स्रोत तर्फ जाने नभइ सूचना नै प्रयोगकर्ता तर्फ आउने गर्दछ।

RSS मार्फत सूचना प्राप्त गर्नका निम्ति आफ्नो कम्प्युटरमा RSS Reader सफ्टवेयर हाल्नु पर्दछ। यदि तपाई विन्डोज चलाउनु हुन्छ भने मेजिला Thunderbird वा SharpReader जस्ता सफ्टवेयरको प्रयोग गर्न सक्नु हुन्छ। त्यस्तै लिनक्सका लागि Aggregrator वा Liferea Feed Reader जस्ता सफ्टवेयर रहेका छन्। RSS प्रयोग गर्नका निम्ति अनलाइन वेबसाइटहरूपनि रहेका छन्। यदि तपाईको Gmail account छ भने गुगलकै RSS Reader सफ्टवेयर google.com/reader मा गइ प्रयोग गर्न सक्नु हुन्छ। यसबाहेक RSS प्रयोग गर्नका निम्ति bloglines.com वा newsgator.com जस्ता अनलाइन वेबसाइटहरू पनि रहेका छन्। यदि तपाईको याहु account छ भने yahoo मा पनि यो सुविधा रहेको छ।

RSS बाट सूचना प्राप्त गर्नका निम्ति सर्वप्रथम जुन वेबसाइटको सूचना चाहिने हो, त्यस वेबसाइटमा RSS प्रविधि हुनु जरुरी हुन्छ। यदि वेबसाइटमा नै RSS प्रविधि छैन भने त्यस वेबसाइटको सूचना RSS मार्फत हेर्न सकिन्न। तर अचेलका प्राय सम्पूर्ण ब्लग वा सूचना सम्बन्धी वेबसाइटहरूमा यो सुविधा हुने गर्दछ।

RSS बाट सूचना प्राप्त गर्नका निम्ति सर्वप्रथम त्यस वेबसाइटको RSS ठेगाना पत्ता लगाउन जरुरी हुन्छ। यदि वेबसाइटमा RSS को सुविधा छ भने सानो सुन्तला रङ्गको बटन हुने गर्दछ, त्यसमा क्लिक गरि RSS को ठेगाना प्राप्त गर्न सकिन्छ। यदि तपाई RSS प्रयोग गर्ने सफ्टवेयर कम्प्युटरमा हाल्नु भएको छ भने त्यसैमा कुनै पनि वेबसाइटको RSS ठेगाना आफै पत्ता लगाउने सुविधा पनि हुने गर्दछ।
यसरी RSS ठेगाना सफ्टवेयरमा हालिसकेपछि त्यस RSS Readerसफ्टवेयरले त्यस वेबसाइटको सूचनाहरू कम्प्युटरमा डाउनलोड गर्न थाल्छ। एक भन्दा बढि वेबसाइटहरूको ठेगाना त्यस सफ्टवेयरमा हाली सबै वेबसाइटहरूका सूचनाहरू एकै ठाउँमा पढ्न पनि सकिन्छ। यदि तपाईले RSS को प्रयोग समाचार पढ्न प्रयोग गर्नु हुन्छ भने RSS मार्फत समाचारको शीर्षक र छोटकरीमा समाचार प्राप्त हुने गर्दछ। यदि तपाईलाई सम्पूर्ण समाचार पढ्न मन लागेमा त्यस शीर्षकमा क्लिक गरी वेबसाइटमा गइ पुरा समाचार पनि पढ्न सकिन्छ।

त्यस्तै RSS को निम्ति अनलाईन RSS Reader वेबसाइटहरूको प्रयोग नगरि कम्प्युटरमै सफ्टवेयर हाल्नु भएको छ भने, त्यस सफ्टवेयरले इन्टरनेट जोडेको बेला समाचार तथा सूचना डाउनलोड गरि कुनै नयाँ समाचार भएमा सूचित पनि गराउने गर्दछ। त्यसमाथि पुरै वेबपेज डाउनलोड गर्नुको सट्टा शीर्षक र केही वाक्यहरू मात्र डाउनलोड गर्नु भएकाले RSS वेबसाइट हेर्नु भन्दा निकै नै छिटो पनि हुने गर्दछ।

RSS को यति जानकारी पछि यसको प्रयोग गर्ने बारे क्रमबद्ध रुपमा पुन चर्चा गरौ।

• कुनै पनि वेबसाइटको RSS मार्फत सूचना प्राप्त गर्नका निम्ति सर्वप्रथम त्यस वेबसाइटको RSS ठेगाना थाहा हुनु जरुरी हुन्छ। प्राय वेबसाइटको वेबसाइट ठेगाना नै RSS ठेगाना पनि हुने गर्दछ भने कुनै वेबसाइटमा त्यसो नहुन पनि सक्छ
• त्यसकारण सर्वप्रथम जुन वेबसाइटको सूचना RSS मार्फत हेर्न मन छ, त्यस वेबसाइटमा जानुहोस
• त्यस वेबसाइटमा एउटा सानो सुन्तला रङ्गको बटन हुने गर्दछ, त्यसमा क्लिक गर्नुहोस्
• यदि तपाई फायरफक्स ब्राउजरको प्रयोग गर्नु हुन्छ RSS को सुविधा भएको वेबसाइट सर्फ गर्दा address bar को दायाँतिरै सुन्तला रङको बटन देखा पर्ने गर्दछ, त्यसमा क्लिक गरेर पनि RSS ठेगाना प्राप्त गर्न सकिन्छ।
• यसरी प्राप्त भएको RSS ठेगाना लाई तपाईले प्रयोग गर्ने RSS Reader सफ्टवेयरमा हाल्नुहोस्
• RSS सफ्टवेयरले त्यस वेबसाइटको सूचनाहरू डाउनलोड गर्न थाल्छ
• यही तरिकाले अन्य विभिन्न वेबसाइटहरू पनि RSS Reader मा थप्न सकिन्छ
• RSS सफ्टवेयर कम्प्युटरमा हाल्नुभएको हो भने त्यसलाई background मा चलाउने सुविधा त्यस सफ्टवेयरमा रहेको हुन्छ, र कम्प्युटर इन्टरनेटमा जोडिएको वेला नयाँ सूचना आएमा आफै सूचित पनि गराउने गर्दछ।
  

सबै अन्तर्राष्ट्रिय समाचारका वेबसाइटहरू तथा प्राय सम्पूर्ण ब्लग साइटहरुले यो प्रविधिको प्रयोग गरे तापनि ekantipur.com, nepalnews.com तथा hamrosamachar.com जस्ता नेपालका प्रमुख समाचार वेबसाइटहरूमा अझै पनि यो प्रविधिको प्रयोग गरिएको छैन। आशा गरौँ यी तथा अन्य नेपाली वेबसाइटहरूमा पनि छिट्टै नै RSS प्रविधिको प्रयोग गरिने छ।

वेब २.०

यदि तपाइ लामो समय देखि इन्टरनेट चलाउँदै आउनु भएको छ भने तपाईँले अनुभव गर्नु भएको होला कि अचेलका वेब पेजहरू तथा समग्र रुपमा इन्टरनेट नै निकै फरक किसिमको हुँदै गइरहेको छ। पहिला पहिला वेब पेजहरू कुनै एक कम्पनी वा विकासकर्तामा केन्द्रित हुने गर्थ्यो भने अहिलेका धेरैजसो वेबपेजहरू प्रयोगकर्ता केन्द्रित हुँदै गइरहेका छन्। झट्ट हेर्दा अहिलेका वेबपेहहरू बढी प्रयोगकर्ता केन्द्रित, सूचना आदानप्रदान गर्न मिल्ने तथा मिलेर केही काम गर्ने खालका हुने गरेका छन्। यस्ता नयाँ पुस्ताका वेबपेजहरूलाई इन्टरनेट वेबको दोस्रो सँस्करण वा वेब २.० भन्ने गरिन्छ।

इन्टरनेट चलाउने जो कोहीले याद गर्ने गरेको कुरा के हो भने केही वर्षयता ब्लग, विकि, Hi5, Facebook जस्ता Social Networking वेबसाइटहरू तथा प्रयोगकर्तालाई मुख्य प्राथमिकता दिइएको वेबसाइटहरू निकै चलनचल्तीमा आइरहेका छन्। यस्ता वेबसाइटहरू लाई राम्रो संग हेर्ने हो यस्ता वेबसाइटहरूमा सूचना आदानप्रदान तथा प्रयोगकर्ताको सहभागिता प्रमुख तत्वको रुपमा रहने गरेका हुन्छन्।

केही समय अगाडि सम्म वेबसाइटहरू एकतर्फी हुने गर्दथे। वेबसाइटका विकासकर्ता वा त्यससम्बन्धि कम्पनीले वेबसाइटमा सूचनाहरू हाल्ने गर्दथे र वेबसाइटहरू हेर्ने प्रयोगकर्ताहरूले त्यसमा रहेका सूचना एकतर्फी रुपमा हेर्ने तथा पढ्ने गर्दथे। सरल रुपमा भन्नु पर्दा प्रयोगकर्ताहरूले वेबसाइटहरू मात्र सर्फ गर्ने गर्दथे। तर अहिलेका वेब २.० का वेबसाइटहरूमा प्रयोगकर्ताको सहभागितालाई प्रमुख प्राथमिकता दिने गर्दछन्। अहिले निकै ब्लग साइटहरु चलनचल्तीमा आएका छन् जहाँ प्रयोगकर्ताहरूले नै सूचना सिर्जना गर्ने गर्दछन्। यसबाहेक वेब २.० का सबै वेबसाइटहरूमा सूचना प्राप्‍त गर्ने व्यक्तिको सहभागितालाई पनि ध्यान दिइएको हुन्छ। हरेक व्लग साइटमा ब्लगरको आफ्नो लेख बाहेक पाठकले पठाउने comment को पनि ठूलो भुमिका हुने गर्दछ।

सूचना आदानप्रदान को क्षेत्रमा वेब २.० को अर्को ठूलो पाटो विकिहरुलाई लिन सकिन्छ। हामी सबैले विकिपेडिया प्रयोग गर्ने गर्दछौ। यस्ता विकिहरूमा प्रयोगकर्ताहरूले नै लेख तथा सूचनाहरू निर्माण गर्ने गर्दछन्। यसरी विकिपेडिया जस्ता विकिहरुमा सम्पूर्ण रुपमा प्रयोगकर्ताको सहभागिता रहने गर्दछ। वेब २.० को सुरुवात भन्दा पहिले विश्वकोशको रुपमा Microsoft Encarta वा Britannica जस्ता विश्वकोशहरू थिए जसमा रहेका सम्पूर्ण लेख तथा रचनाहरू कुनै एक व्यक्ति वा कम्पनीले राख्ने गर्दथे। त्यसका साथसाथै प्रयोगकर्ताहरूलाई त्यसमा रहेका लेखहरू सच्याउने तथा प्रतिक्रिया दिने कुनै सुविधा हुदैनथ्यो। यसको विपरीत विकिपेडिया जस्ता वेब २.० का वेबसाइटहरूले प्रयोगकर्ता तथा पाठकलाई वेबसाइटको प्रमुख पाटोको रुपमा प्रस्तुत गर्ने गर्दछ।
त्यस्तै अहिले निकै नै चलनचल्तीमा रहेका Social Bookmarking साइटहरू पनि वेब २.० को अन्तर्गत पर्ने गर्दछन्। Slashdot.org, Digg.com जस्ता इन्टरनेटमा रहेका राम्रा तथा महत्वपूर्ण वेबसाइटहरू को सूची लोकप्रियताको आधारमा देखाइने यस्ता वेबसाइटका सम्पूर्ण सूचनाहरू प्रयोगकर्ताहरूले नै निर्माण गर्ने गर्दछन्।

हामी मध्ये धेरैले प्रयोग गर्ने Hi5, Facebook तथा Myspace जस्ता Social Networking अर्थात् साथीहरूको सञ्जाल बनाउने वेबसाइटहरू पनि वेब २.० अन्तर्गत पर्ने गर्दछन्। यस्ता सञ्जालहरूमा सूचनाहरूको निर्माण तथा व्यवस्थापन सम्पूर्ण रुपमा प्रयोगकर्ताहरूले नै गर्ने गर्दछन्।

यस बाहेक वेबसाइटको प्रविधि तथा प्रस्तुतिको हिसाबले पनि वेब २.० निकै नै फरक हुने गर्दछ। वेब २.० को प्रमुख पक्षको रुपमा RIA अर्थात् Rich Internet Application रहने गर्दछ।

यदि तपाईले गुगलको Gmail चलाउनु भएको छ भने अरू मेल भन्दा पक्कै पनि निकै भिन्नता पाउनु भएको होला। Gmail मा मेलहरु हेर्न तथा पठाउन निकै नै सजिलो तथा छिटो हुने गर्दछ। यसको पछाडि Gmail बनाउन प्रयोग गरिएको AJAX नामक प्रविधिको निकै नै ठूलो हात रहेको छ। Hotmail जस्ता मेलहरुमा कुनै मेल खोल्दा नयाँ पेज खुल्ने गर्दछ, तर Gmail मा मेल त्यसै पेजभित्र निकै छिटो गतिमा खुल्ने गर्दछ। यसरी एकै पेजमा रहि सुचनाहरु देखाउनका निम्ति AJAX प्रविधिको ठुलो हात रहेको हुन्छ। यसरी AJAX को प्रयोग गरि बनाइएका वेबपेजहरुमा सूचना एकै पेजमा कुनै सफ्टवेयर चलाएजस्तै देखा पर्ने गर्दछ, जसले गर्दा प्रयोगकर्तालाई निकै सजिलो हुनुका साथै चाँडो काम पनि गर्न सकिन्छ। AJAX प्रविधि प्रयोग गरि बनाइएका वेबसाइटहरू वेब २.० भित्र पर्ने गर्दछन्।

वेब २.० का वेबसाइटहरूमा साइटको संरचना मा पनि निकै ध्यान पुर्‍याइएको हुन्छ। वेब २.० का साइटहरू बनाउँदा पालना गर्नु पर्ने सम्पूर्ण नियमहरूमा ध्यान पुर्‍याउनु पर्ने हुन्छ। W3C नामक संस्थाले वेबपेजहरु विकास गर्दा ध्यान पुर्‍याउनु पर्ने विभिन्न कुराहरूको निर्धारण गर्ने गर्दछ। यस्ता नियमहरूमा वेबपेजको code अर्थात् HTML सहि रुपमा लेख्ने तरिका, वेबसाइटहरू लाई बढि भन्दा बढि प्रयोग योग्य बनाउन प्रयोग हुने नियमहरू पर्ने गर्दछन्। यस्ता नियमहरु प्रयोग गर्दा वेबसाइटहरू राम्रा मात्र नभइ गुणस्तरीय तथा एक रुपका हुने गर्दछन्। जसको कारणले वेब २.० का वेबसाइटहरू प्रयोग गर्दा आधारभूत कुराहरू मात्र जाने पुग्छ।

त्यस्तै वेब २.० मा श्रव्य तथा दृष्य लाई पनि निकै प्राथमिकता दिइएको हुन्छ। नेपालमा त्यति प्रचलनमा आइ नसकेको भए पनि विश्वव्यापी रुपमा Youtube, Metacafe जस्ता भिडियो आदानप्रदान गर्ने वेबसाइटहरू निकै प्रचलित रहेका छन्। यस्ता वेबसाइटहरू पनि वेब २.० अन्तर्गत पर्ने गर्दछन्।

वेब २.० को सबै भन्दा प्रमुख पक्ष के हो भने यस्ता वेबसाइटहरूमा सूचनालाई प्रमुख प्राथमिकता दिइएको हुन्छ। यसरी सूचनालाई प्राथमिकता दिने क्रममा RSS तथा feed जस्ता प्रबिधिहरू प्रमुख रुपमा आउने गर्दछन्। प्रयोगकर्ता केन्द्रित हुने हुँदा वेब २.० का वेबसाइटहरूमा सूचना निकै छिटो गतिमा तथा निकै ठूलो मात्रामा निर्माण हुने गर्दछ। यस्तो परिस्थितिमा घरीघरी वेबसाइटमा गइ उक्त सूचना हेरिरहनु निकै नै अप्ठ्यारो हुने गर्दछ। यस समस्याको समाधानका निम्ति RSS तथा Feed जस्ता प्रविधिको विकास भएको हो। यस्ता प्रविधिको प्रयोगले प्रयोगकर्ता वेबसाइटमा गइ सूचना हेर्ने नभइ सूचना नै प्रयोगकर्ता सम्म आइपुग्ने गर्दछ। यसले गर्दा आफुले चाहेको सूचना मात्र हेर्ने सुविधा हुनुका साथै समयको पनि निकै बचत हुने गर्दछ।

वेब २.० को अर्को महत्वपूर्ण पक्ष के हो भने यसले हामीले कम्प्युटर चलाउने तरिका मा निकै नै परिवर्तन ल्याउँदै छ। वेब २.० को माध्यमद्वारा हामीले कम्प्युटरमा चलाउने विभिन्न सफ्टवेयरहरू इन्टरनेटमा देखा पर्न थालेका छन्। हामीले कम्प्युटरमा चलाउने Microsoft word जस्तै Google ले Google Document नामको सफ्टवेयर बनाएको छ, जुन वेबपेजका रुपमा चल्ने गर्दछ। तपाइले कम्प्युटरमा Word मा फाइलहरू सम्पादन गरे जस्तै Google Document मा आफ्ना फाइलहरू सम्पादन गर्न सकिन्छ। फरक यत्ति छ कि Google Document इन्टरनेटमै वेबसाइटको रुपमा उपलब्ध छ र यसलाई कम्प्युटर हाल्नु पर्दैन। यसबाहेक फोटोहरू सम्पादन गर्ने तथा अन्य विभिन्न सफ्टवेयरहरू इन्टरनेटमा वेबपेजका रुपमा उपलब्ध हुन थालेका छन्। यस्ता सबै वेबपेजहरू वेब २.० अन्तर्गत पर्ने गर्दछन्। यस्ता वेब २.० सफ्टवेयरहरूको विकासले गर्दा भविष्यमा कम्प्युटरमा इन्टरनेट चलाउने ब्राउजर मात्र भए पनि आफ्नो सम्पूर्ण काम गर्न सकिने अवस्था नआउला भन्न सकिन्न।

मोजिला फायरफक्स

हामी धेरैले इन्टरनेट चलाउनका निम्ति माइक्रोसफ्टको Internet Explorer ब्राउजरको प्रयोग गर्ने गर्दछौं। तर यसबाहेक पनि इन्टरनेट सर्फ गर्नका निम्ति अन्य विभिन्न ब्राउजरहरू पनि उपलब्ध छन्। हामी सबैले Opera, Netscape, Safari जस्ता ब्राउजरहरूको नाम पनि बेलाबखतमा सुनेका गरेका छौ। ब्राउजरहरूको यस भिडमा अहिले Mozilla Firefox नामको ब्राउजर निकै नै प्रचलित हुँदै गइरहेको छ। माइक्रोसफ्ट कम्पनीको 'इन्टरनेट एक्सप्लोरर' ब्राउजरको प्रतिस्पर्धामा उत्रिएर मोजिला फाउन्डेसनले निकालेको फायरफक्स वेब ब्राउजरको लोकप्रियतामा वृद्धि भैरहेको छ।

सन् १९९० को सुरु तिर इन्टरनेट सर्वसाधारणका लागि खुला हुन थाले पछि HTML को विकास भयो। HTML कोडिङ प्रणालीको माध्यमबाट इन्टरनेटको मार्फत अक्षर तथा तस्विरहरू हेर्न सकिन्थ्यो। तर त्यति बेला कुनै ब्राउजरको विकास भैसकेको थिएन। तर Mosiac नामको ब्राउजरको विकासपछि इन्टरनेट चलाउने तरिका बारे व्यापक परिवर्तन आयो। Mosiac सुरुमा Unix Operating System का निम्ति बनाइएको भए पनि पछि यसलाई Windows तथा Apple मा पनि चल्ने बनाइयो। यसबाट Mosiac ब्राउजर निकै प्रचलित हुनुका साथै प्रयोगकर्ताहरू माझ इन्टरनेट तथा www को अवधारणा विकसित गरिदियो। पछि Mosiac का विकासकर्ताहरू ले Netscape Communications Corporation नामक कम्पनीको सुरुवात गरे र निकै नै प्रसिद्ध Netscape Navigator नामको ब्राउजरको बिकास गरे। निकै लामो समय सम्म यस Netscape Navigator निकै नै चलन चल्तीमा रह्यो।

यसै बीचमा Spyglass नामको कम्पनी ले Internet Explorer नामको ब्राउजरको विकास गरेको थियो, जुन पछि माइक्रोसफ्ट ले खरिद गर्‍यो र Internet Explorer को बिक्रीवितरण माइक्रोसफ्टले गर्न थाल्यो, जुन अहिले विश्वको सबै भन्दा बढि प्रयोग हुने ब्राउजरमा पर्दछ। धेरैलाई यो कुरा अचम्म लाग्न सक्छ कि माइक्रोसफ्टको यति धेरै प्रचलित ब्राउजर Internet Explorer माइक्रोसफ्ट आफैले विकास गरेको थिएन।

Internet Explorer माइक्रोसफ्ट को विन्डोज Operating System (OS) सैगै आउने भएकाले र माइक्रोसफ्ट विन्डोज धेरैले प्रयोग गर्ने हुनाले Internet Explorer धेरैले चलाउने गर्दछन्। तर Internet Explorer लाई सुरक्षा तथा गुणात्मक हिसाबले निकै नै नराम्रो ब्राउजर मान्ने गरिन्छ। यसै कुरा ध्यानमा राखि माइक्रोसफ्ट कम्पनीको 'इन्टरनेट एक्सप्लोरर' ब्राउजरको प्रतिस्पर्धीको रुपमा फायरफक्स वेब ब्राउजर अगाडि आएको हो। Mozilla Firefox पहिले प्रचलित Netscape Navigator मा आधारित छ र यसलाई Mozilla Foundation ले मोजिला प्रोजेक्ट अन्तर्गत निर्माण गर्ने गर्दछ। यसको सबैभन्दा पहिलो सँस्करण सन् २००४ मा निकालिएको थियो।

तर धेरैलाई लाग्न सक्छ – Internet Explorer हुँदा हुँदै किन Firefox प्रयोग गर्ने त? Firefox प्रयोग गर्नका धेरै कारणहरू छन्। सबैभन्दा प्रमुख कारण सुरक्षा हुन सक्छ।

हामी सबैले इन्टरनेटबाट सर्ने भाइरसहरूका बारेमा सुन्ने गरेका छौ। यस्ता भाइरसहरू कम्प्युटरमा लाग्नमा ब्राउजरको कमजोर सुरक्षा प्रणालीको ठूलो हात हुने गर्दछ। Internet Explorer लाई सुरक्षाका हिसाबले निकै नै कमजोर ब्राउजरको रुपमा हेर्ने गरिन्छ र यसको प्रयोग गर्दा कम्प्युटरमा भाइरसहरू सर्ने तथा ह्याक हुने जस्ता समस्याहरू पनि निकै ठूलो मात्रामा हुने कुराको पुष्टि पनि भैसकेको छ। यस्ता सुरक्षा सम्बन्धी कुराहरूलाई Firefox मा निकै नै ध्यान दिइएको छ र फलस्वरुप Firefox निकै नै सुरक्षित ब्राउजरको रुपमा अगाडि आएको छ। अचेल इन्टरनेटको माध्यमद्वारा महत्वपूर्ण कागजातहरू आदानप्रदान गर्नुका साथै व्यापारिक कार्यहरू पनि गर्ने गरिन्छ। यसै कारण पनि एक सुरक्षित ब्राउजरको प्रयोग गर्नु निकै नै आवश्यक हुन आउँछ।

सुरक्षा बाहेक Firefox मा अरू पनि निकै नै धेरै सुबिधाहरु रहेका छन्।

Tabbed Browsing
Internet Explorer चलाउँदा प्रत्येक नयाँ पेज खोल्दा फरक फरक विन्डो खोल्नु पर्ने हुन्छ। थोरै विन्डोहरु खोल्दा यो कुरा त्यति महत्वपूर्ण नहुन सक्छ, तर खोलिएका विन्डो हरू धेरै हुन थाले पछि ब्राउज गर्न निकै नै गार्‍हो हुने गर्छ। यस समस्याको समाधानका निम्ति Firefox मा Tabbed Browsing को सुविधा रहेको छ। यस सुविधाको माध्यमद्वारा प्रयोगकर्ताले एकै विन्डो भित्र एक भन्दा बढि पेजहरू खोल्न सक्छन्।

Themes
Firefox ब्राउजरमा आफूलाई मनपर्ने खालको रंङ तथा प्रकारमा देखाउन मिल्ने गरि theme हरू हाल्न मिल्ने सुविधा पनि रहेको छ।

Spelling Checking
Firefox का पछिल्ला सँस्करणहरूमा Spelling Checking का सुविधाहरू पनि समावेश गरिएको छ। इमेल लेख्दा तथा अनलाइन फोरुमहरुमा केही लेख्दा लेखेका कुराहरूको spelling Firefox ले लेख्दा लेख्दै जाँच्ने गर्दछ।

Session Restore
यदि इन्टरनेट सर्फ गर्दा गर्दै बत्ति गएमा वा कम्प्युटर ह्याङ्ग भएमा आफूले सर्फ गर्दै गरेको सम्पूर्ण वेबपेजहरू जाने गर्दछ। यसै समस्याको समाधान गर्न का लागि Firefox मा Session Restore नामको सुविधा रहेको छ। यस सुविधाको माध्यमद्वारा बत्ति गएमा वा कम्प्युटर ह्याङ्ग भएमा आफुले सर्फ गर्दै गरेको सम्पूर्ण वेबपेजहरु जस्ताको तस्तै फेरी खुल्ने गर्दछ।

ब्राउजरभित्रै सिधै इन्टरनेट सर्च गर्ने सुविधा
हामी इन्टरनेट सर्च गर्नु पर्दा छुट्टै विन्डो खोलेर त्यसमा गुगल वा याहु जस्ता सर्च इन्जिनको साइट खोल्ने गर्दछौ र त्यसबार सर्च गर्ने गर्दछौ। Firefox browser मा यस कार्यलाई सजिलो पार्नका निम्ति ब्राउजरभित्रै सिधै इन्टरनेट सर्च गर्ने सुविधा प्रदान गरिएको छ। Firefox browser को विन्डो भित्रै सर्च गर्न का निम्ति textbox हुने गर्दछ, र त्यहा टाइप गरेपछि सिधै गुगल, याहु वा आफुलाई मानपर्ने सर्चइन्जिनमा गइ Firefox ले सर्च गरि नतिजाहरू देखाउने गर्दछ।

Pop-up Blocker
Internet Explorer चलाउँदा हामी धेरैले विज्ञापनहरू आउने समस्या भोग्ने गरेका छौ। छुट्टै विन्डो खोलेर आउने यस्ता विज्ञापनहरूले इन्टरनेट सर्फ गर्दा निकै नै समस्या पुर्‍याउने गर्दछन्। तर firefox मा यस्ता विज्ञापनहरूलाई आफै रोक्ने सुविधाहरू प्रदान गरिएको छ।

Extensions
Firefox का आफ्ना सुविधाहरू बाहेक पनि यसलाई Extension हरुका माध्यमद्वारा अझ धेरै शक्तिशाली तथा सुविधायुक्त बनाउन सकिन्छ। Firefox का लागि २००० भन्दा बढि extension हरुको विकास भैसकेको छ।

यी सुविधाहरू बाहेक पनि वेबपेज विकासकर्ताहरू का निम्ति Firefox निकै नै राम्रो ब्राउजर मानिन्छ। यदि तपाईंले वेबपेज विकास गर्नुभएको छ भने तपाइले ख्याल गर्नु भएको होला कि Internet Explorer मा परीक्षण गर्दै वेबपेज विकास गर्दा निकै नै समस्याहरू आउने गर्दछन्, र वेबपेज विकास गर्दा निकै नै कसरत गर्नु पर्ने हुन्छ। Firefox ब्राउजरले वेबपेज बनाउन प्रयोग हुने सम्पूर्ण नियमहरू पालना गर्ने गर्दछ। जसका कारण Firefox को मद्दतले आफुले चाहेजस्तो वेबपेज निर्माण गर्न सकिन्छ। यसबाहेक पनि बेवपेज विकासकर्ताहरूका निम्ति Firefox मा निकै नै धेरै तथा राम्रा extension हरू रहेका छन्। यदि तपाई बेवपेज विकास गर्दै हुनुहुन्छ भने Firefox को प्रयोग होला। तपाइले अवश्य नै फरक महसुस गर्नु हुने छ।

यी सबै सुविधाहरू भन्दा पनि Firefox को सबैभन्दा महत्वपूर्ण पक्ष के हो भने यो खुला तथा स्वतन्त्र सफ्टवेयर हो र यो सित्तैमा उपलब्ध छ। Firefox Browser Windows लगायत Linux, Mac, FreeBSD, Solaris जस्ता विभिन्न प्रणालीहरूका लागि पनि उपलब्ध छ।

Firefox का यी विभिन्न गुणहरूका कारणले विश्वभरका निकै नै धेरै प्रयोगकर्ताहरूले यस ब्राउजर प्रयोग गर्न थालेका छन्। निकै नै राम्रा सुविधाहरूका कारणले गर्दा Firefox ले विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय पुरस्कारहरू पनि हासिल गर्न सफल भएको छ। यस बहुगुणी बाउजर प्रयोग गर्न हामी किन पछि पर्ने त? Firefox www.getfirefox.com बाट डाउनलोड गर्न सकिन्छ।

इन्टरनेटले कसरी काम गर्छ

हामी सबैले इन्टरनेट चलाउँदा ब्राउजरको address bar मा आफूले हेर्न चाहेको वेबसाइटको ठेगाना टाइप गर्ने गर्दैछौ र केही बेर मै त्यस वेब पेज देखा पर्ने गर्दैछ। झट्ट हेर्दा यो सब कुरा जादु जस्तो लाग्न सक्छ। यी सबै वेबपेजहरु कहाबाट आउँछ त? आफूले चाहेको पेज देखाउन कम्प्युटरले के कस्तो कामहरू गर्नु पर्छ त? यस बारेमा केही छलफल गरौँ।

सबै भन्दा पहिले वेब सर्भरको वारेमा जान्नु जरुरी हुन्छ। वेब सर्भर भन्नाले त्यस्ता सर्भर कम्प्युटरहरूलाई जनाउँछ, जहाँ वेब पेजहरू राखिएको हुन्छ, र कसैले त्यसमा रहेका वेब पेज हेर्न चाहेमा वेब सर्भरले त्यस प्रयोगकर्तालाई वेब पेज पठाउने गर्दछ। उदाहरणको लागी नेपाली समाचारहरूको वेबसाइट नेपालन्युज डट कम को वेब सर्भरमा त्यस वेबसाइटका आधारभूत पेजहरू तथा सम्पूर्ण समाचारहरू भण्डारण गरेर राखिएको हुन्छ। यदि कसैले कुनै समाचार हेर्न चाहेमा त्यस वेब सर्भरमा रहेको सफ्टवेयरले त्यस समाचारको पेज प्रदान गर्ने गर्दछ। त्यस्तै गुगल सर्च वेब पेजले प्रयोगकर्ताले मागे अनुरुपको सूचना दिने गर्दछ।

वेब सर्भरमा विभिन्न प्रकारका सफ्टवेयरहरूको प्रयोग गरिएको हुन्छ। एपाचे नामको सफ्टवेयर अहिले विश्वको प्रमुख वेब सर्भर सफ्टवेयरमा पर्दछ। यस बाहेक अन्य विभिन्न प्रकारका वेब सर्भर सफ्टवेयर पनि प्रयोग गरिएको हुन सक्छ। त्यस्तै यस वेब सर्भरमा राखिने पेजहरू HTML मा हुने गर्दछन्। HTML वेब पेजहरु बनाउने एउटा तरिका हो। यसलाई वेब पेजको कोड भन्न सकिन्छ। वेब सर्भरले यिनै वेब पेजको HTML कोड प्रयोगकर्तालाई दिने गर्दछ र प्रयोगकर्ताको ब्राउजरले त्यस कोडमा भएको सूचनालाई बुझिने गरि देखाउने गर्दछ। तर HTML मात्र प्रयोग गर्दा पेजहरू एक रुपका हुने हुनाले वेबपेजहरूलाई अझ बढि लचिलो तथा प्रयोगकर्ताले चाहेअनुरुप बनाउन PHP, ASP जस्ता अन्य कोडिङ प्रणालीहरूको पनि प्रयोग गरिएको हुन्छ। त्यस्तै वेब सर्भरमा सूचनाहरू भण्डारण गर्नका लागि डेटाबेसहरूको पनि प्रयोग गरिएको हुन्छ। यी सबै प्रणालीको प्रयोग गरेर वेब सर्भरले प्रयोगकर्ताले मागेअनुरुपको सूचना HTML प्रणालीमा दिने गर्दछ।

यो त भयो वेब सर्भरले काम गर्ने तरिका। तर ब्राउजरमा टाइप गरेको कुरा वेब सर्भर सम्म कसरी पुग्छ त? वेब पेजको ठेगाना टाइप गरेको केहीबेरमै पेज देखा पर्ने भए पनि यस बीचमा धेरै कार्यहरु भएको हुने गर्दछ। हामी सबैलाई थाहा छ कि कम्प्युटरले अंकहरू मात्र बुझ्ने गर्दछ र हामीले टाइप गर्ने www.google.com जस्ता ठेगानाहरू कम्प्युटरले सिधै बुझ्ने गर्दैन। कम्प्युटरले इन्टरनेटको ठेगानालाई चार अंकको रुपमा बुझ्ने गर्दछ। जस्तै www.google.com को ठेगाना कम्प्युटरले बुझ्ने भाषामा 74.125.19.99 हो। यस्ता ठेगानालाई IP Address भन्ने गरिन्छ। तर यस्ता अंकका ठेगानाहरू हामीलाई बुझ्न गार्‍हो हुने भएकाले मानिस र कम्प्युटरको दोभाषेको रुपमा name server नामक सर्भरले काम गर्ने गर्दछ। वेबसर्भरहरू विश्वको कुनै पनि स्थानमा इन्टरनेटमा जोडिएर रहेको हुने गर्दछ। यसरी हामीले टाइप गर्ने ठेगाना कम्प्युटरले बुझ्ने IP Address मा परिवर्तन भए पछि मात्र त्यस वेब सर्भर कता छ भन्ने कुरा थाहा हुन्छ र त्यस वेब सर्भर सम्म वेब पेजको request पुर्‍याउन सकिन्छ।

तर आफूले हेर्न चाहेको वेब पेजको request वेब सर्भर सम्म कसरी पुग्छ त? हामीले इन्टरनेट चलाउँदा हामीले हेर्न चाहेको वेब पेजको request सर्वप्रथम स्थानीय इन्टरनेट प्रदायक कम्पनी (अर्थात् ISP) सम्म पुग्ने गर्दछ। नेपालमा ISP को उदाहरणको रुपमा Worldlink वा Mercantile लाई लिन सकिन्छ। यस्ता ISP हरू क्षेत्रीय ISP सँग जोडिएका हुन्छन्। र ती विश्वस्तरीय ISP सँग जोडिएका हुने गर्दछन्। यसरी विश्व भरका कम्प्युटरहरू एक आपसमा जोडिएर रहेका हुने गर्दछन्। र यसैलाई नै इन्टरनेटको सञ्जाल भन्ने गरिन्छ। यसै सञ्जालको माध्यमद्वारा विश्वको कुनै पनि वेब सर्भर सम्म पुग्न सकिन्छ।

यसरी चाहिएको वेब सर्भरसम्म पुगिसकेपछि आफूले हेर्न चाहेको पेजको request त्यस वेब सर्भर समक्ष ब्राउजरले प्रस्तुत गर्ने गर्दछ। यसरी request प्रस्तुत गर्ने तथा सूचना प्राप्त गर्ने पनि एक निश्चित तरिका हुने गर्दछ, जसलाई protocol भन्ने गरिन्छ। विभिन्न कार्यको लागि विभिन्न प्रकारका protocol हरू हुने गर्दछन्। वेब पेजको लागि HTTP नामक protocol को प्रयोग गर्ने गरिन्छ। यस protocol मा रहि वेब सर्भरलाई ब्राउजरले प्रयोगकर्ताले हेर्न चाहेको पेजको माग गर्ने गर्दछ, र वेब सर्भरले ब्राउजरलाई उक्त पेज प्रदान गर्ने गर्दछ। यसरी प्राप्त भएको पेज ब्राउजरले प्रयोगकर्तालाई देखाउने गर्दछ।

कम्प्युटर भाइरस

कम्प्युटर भाइरस भन्नाले त्यस्ता कम्प्युटर प्रोग्रामहरूलाई जनाउँछ, जुन एक बाट अर्को कम्प्युटरमा सर्ने तथा कम्प्युटरमा खराब प्रकारका कार्यहरू गर्ने गर्दछ। भाइरसहरू कम्प्युटरमा फाइल तथा डेटाहरू बिगार्ने देखि लिएर पुरै हार्ड डिस्क नै बिगार्ने पनि हुने गर्दछन्। भाइरसहरू विशेषत इमेलको माध्यमबाट सर्ने भए तापनि अचेल पेन ड्राइभबाट सर्ने भाइरस पनि निकै ठूलो मात्रामा देखिएको छ।

भाइरस लागेमा निम्न लक्षणहरू कम्प्युटरमा देखा पर्ने गर्दछ।

• कम्प्युटर एकदमै ढिलो हुने गर्दछ।
• कम्प्युटर अड्केको जस्तो हुने
• कम्प्युटर बारम्बार क्र्र्यास हुने, तथा आफै रिस्टार्ट भैरहने
• कम्प्युटरमा रहेका प्रोग्रामहरूले पहिले जस्तो काम नगर्ने
• पहिले देखाइ रहेका डिस्कहरू नदेखाउनु
• मेनुहरु बिग्रिएका अवस्थामा हुनु
• एन्टिभाइरस प्रोग्रामहरू बन्द अवस्थामा रहनु
• डेस्कटपमा नयाँ icon हरू आफैं देखा पर्नु
• स्पिकरबाट त्यसै आवाज आउनु
• हालेका प्रोग्रामहरू आफैं हराउनु

भाइरसद्वारा विभिन्न तरिकाले बच्न सकिन्छ।

हामी सबैले प्रयोग गर्ने विन्डोजलाई निकै नै असुरक्षित प्रणाली मानिन्छ। TweakHound नामक संस्थाले गरेको एक सर्वेक्षण अनुसार, यदि इन्टरनेट जोडिएको छ भने विन्डोजमा औसत २७ मिनेट भित्रमा भाइरस लागि सक्छ। यदि तपाइ भाइरसद्वारा निकै नै पिडित हुनुहुन्छ भने विन्डोजको सट्टामा लिनक्स, FreeBSD जस्ता Unix मा आधारित सञ्चालन प्रणाली प्रयोग गर्न सक्नु हुन्छ। लिनक्सजस्ता अपरेटिङ सिस्टमको प्रयोगद्वारा भाइरसबाट पुर्णरुपमा मुक्ति पाउनुका साथै ह्याक हुने जस्ता समस्याबाट पनि बच्न सकिन्छ।

विन्डोजमा जस्तै हामी सबैले प्रयोग गर्ने Internet Explorer एक निकै नै असुरक्षित सफ्टवेयरको श्रेणीमा पर्ने गर्दछ। यदि तपाई कम्प्युटर इन्टरनेट चलाउन प्रयोग गर्नु हुन्छ भने, Internet Explorer को सट्टामा Mozilla Firefox नामक इन्टरनेट ब्राउजरको प्रयोग गर्नु उचित हुन्छ। यस Mozilla Firefox निकै नै सुरक्षित भएका कारण इन्टरनेटबाट सर्ने भाइरसबाट धेरै मात्रामा बच्न सकिन्छ।

यस भन्दा बाहेक भाइरसबाट बच्ने सबै भन्दा राम्रो उपाय एन्टिभाइरस सफ्टवेयरको प्रयोग गर्नु नै हो। यसरी एन्टिभाइरस सफ्टवेयरको प्रयोग गर्दा बेला बेलामा update गर्न चाहि बिर्सनु हुँदैन। तर पुलिस भन्दा चोर बाठो भनेझै भाइरसहरू एन्टिभाइरस सफ्टवेयर भन्दा निकै नै बाठो हुने गरेको पाइएको छ। त्यस कारण भाइरसबाट बच्न का लागि आफू पनि सतर्क रहनु जरुरी हुन्छ।
इमेलमा आएका कुराहरूमा फोटोहरू बाहेक अन्य नखोल्न नै उचित हुन्छ। यदि नचिनेको व्यक्तिबाट आएको इमेल हो र त्यसमा Attachment छ भने, त्यस्ता इमेल नखोल्न नै राम्रो हुन्छ।

त्यस्तै इन्टरनेटबाट जथाभाबी रुपमा सफ्टवेयरहरू डाउनलोड गरेर चलाइ रहनु पनि हुँदैन। यदि तपाइ माइक्रोसफ्ट वोर्ड चलाउनु हुन्छ भने त्यसमा Macro Virus Protection लाई enable गर्नु राम्रो हुन्छ।

अचेल पेनड्राइभबाट सर्ने भाइरस पनि निकै ठूलो मात्रामा देखा परेको छ। यस किसिमका भाइरसहरू विन्डोजको अटो-रन द्वारा सर्ने गर्दछन्। अटो-रनका माध्यमद्वारा विन्डोजमा CDROM तथा पेनड्राइभ कम्प्युटरमा हाल्ने बित्तिकै त्यसमा भएका प्रोग्रामहरू आफैं चल्ने गर्दछन्। यसरी तपाईँको पेनड्राइभमा भाइरस छ भने अर्को कम्प्युटरमा हाल्ने बित्तिकै अटो-रनको माध्यमद्वारा उक्त भाइरस प्रोग्राम आफैं रन हुने गर्दछ र त्यस कम्प्युटरमा पनि भाइरस लाग्ने गर्दछ। त्यस्तै कम्प्युटरमा त्यस किसिमको भाइरस लागेको छ भने पेनड्राइभ हाल्ने बित्तिकै भाइरसले उक्त पेनड्राइभमा पनि भाइरस हाली अटो-रनद्वारा चल्ने बनाउने गर्दछन्। अचेल सबैले पेनड्राइभ चलाउने भएकाले यस्ता किसिमका भाइरसहरु निकै ठूलो मात्रामा देखा परेको हो।

यस्ता भाइरसद्वारा बच्नका लागि आफ्नो कम्प्युटरमा अटोरन बन्द गर्नु सबै भन्दा उपयुक्त हुने गर्दछ्। यदि तपाइ विन्डोज XP चलाउनु हुन्छ भने अटोरन बन्द गर्न निम्न प्रक्रिया अपनाउनु होस्।

• कम्प्युटरमा Start मा गइ Run क्लिक गर्नुस
• Run को विन्डो देखापर्छ, त्यहा gpedit.msc टाइप गरि इन्टर गर्नु होस्
• यस पछि एउटा प्रोग्राम खुल्छ, त्यहाँ Computer Configuration मा गई Administrative Templates मा क्लिक गर्नुस। त्यस पछि System मा क्लिक गरि Turn off Autoplay लाई डबल क्लिक गर्नुहोस्।

यति गरिसकेपछि तपाईँको कम्प्युटरमा अटोरन बन्द हुने गर्दछ र पेनड्राइभ हाल्दैमा भाइरस सरिहाल्दैन।

तर यदि तपाई अरु कसैको कम्प्युटरमा पेनड्राइभ हाल्दै हुनुहुन्छ भने भाइरस सर्नुबाट कसरी बच्ने त? यसको लागि सबैभन्दा सरल उपाय, पेनड्राइभ हाल्नु भन्दा पहिले देखि पेनड्राइभ हालेको केहि बेर सम्म Shift थिचिराख्नुस। यसरी Shift थिच्दा पेनड्राइभको अटोरन Shift थिचुन्जेल बन्द हुने गर्दछ। अब पेनड्राभ खोल्दा पेनड्राइभको icon लाइ डबलक्लिक नगरी Right-click गरि Explore गर्ने गर्नुहोस्।

त्यसतै गरि अचेल विन्डोजको फोल्डर जस्तै icon भएको तथा जुन folder मा हो त्यसकै नाम भएको भाइरस प्रोग्रामहरू पनि धेरै मात्रामा देखा परेको छ। धेरै कम्प्युटर प्रयोगकर्ताहरु यस्ता प्रोग्रामहरूलाई folder भनी double click गर्ने गर्दछन, जसले गर्दा भाइरस run हुने गर्दछ। यस्ता भाइरसहरुद्वारा सतर्क रहन तथा अन्जानमै double click गर्नबाट जोगिन निम्न तरिका अपनाउन सकिन्छ।

• Windows Explorer मा जानुहोस
• मेनुको View को Arrange Icons By मा Show in Groups छान्नुहोस
• त्यस्तै सोही मेनुमा By type पनि छान्नुहोस

यति गरिसकेपछि तपाइको कम्प्युटरमा फाइलहरु प्रकारका आधारमा मिलेर आउछन्। साच्चिकैका फोल्डरहरु एक ठाउमा हुन्छन भने फोल्डर जस्तै देखिने भाइरसहरु अर्को ठाउमा। र तपाई भाइरसको फाइललाई अन्जानमै double click गर्नबाट जोगिन सक्नुहुन्छ। यो सेटिङलाई राखिराख्न Tools मेनुको folder Option मा गइ View मा Apply to All Folders भन्ने बटन क्लिक गर्नुस्।

कम्प्युटरमा सुरक्षाको जतिसुकै तरिका अपनाएपनि शतप्रतिशत सुरक्षित हुन सकिन्न। अहिलेसम्म कम्प्युटरको हार्डवेयरलाई बिगार्ने भाइरसको बिकास भएको छैन, त्यसैले भाइरसद्वारा बचाउनु पर्ने सबैभन्दा महत्वपुर्ण कुरा भनेकै आफ्नो फाइल तथा डेटाहरु हुन। त्यसैले आफ्ना फाइल तथा डेटाहरु लाई बेलाबेलामा Backup गर्नु नै उचित हुन्छ। त्यस्तै राम्रो खालको एन्टिभाइरस सफ्टबेयरको प्रयोग गर्न र सधै सतर्क रहिरहन पनि बिर्सन हुदैन।

खुला तथा स्वतन्त्र सफ्टवेयर

हामी मध्ये धेरैले कम्प्युटर चलाउँदा वैधानिक सफ्टवेयर चलाइ रहेका हुँदैनौ। हामीले अहिले चलाइ रहेको अधिकांश सफ्टवेयर चोरीको हुने गर्छन्। सक्कली सफ्टवेयरको तुलनामा अत्यन्त नगण्य मूल्यमा पाइने यी सफ्टवेयरहरू हामीले बजारबाट किनेर ल्याइ प्रतिलिपि पनि बनाई आफ्नो कम्प्युटरमा हाल्ने गर्दछौं। तर ती सफ्टवेयर कम्प्युटरमा हाल्दा आउने उक्त सफ्टवेयर सम्बन्धि लाइसेन्स भने हामी कसैले पनि पढ्ने गरेका हुँदैनौ। उक्त लाइसेन्स राम्रो सँग अध्ययन गर्ने हो भने हामीले गरिरहेका यी सबै कार्यहरू अवैधानिक हुन भन्ने कुरा प्रस्ट हुन आउँछ। यसरी अवैधानिक रुपमा चोरीको सफ्टवेयर चलाउनु पक्कै पनि राम्रो कुरा हैन।

यसरी अवैधानिक रुपमा सफ्टवेयर चलाउन बाट बच्ने दुई तरिकाहरू छन्। एक, सफ्टवेयरको वैधानिक तथा सक्कली प्रति किन्ने। तर यो कुरा हामी आम सामान्य प्रयोगकर्ताको लागि सम्भव नहुन सक्छ किनकी सफ्टवेयरहरूको मूल्य हाम्रो पहुँच बाहिरको कुरा हुन आउँछ। जस्तै उदाहरणको लागि हामी सबैले प्रयोग गर्ने माइक्रोसफ्ट विन्डोजको मूल्य करिब ३०० डलर अर्थात् करिब १८ हजार सम्म पर्न सक्छ। त्यस्तै सबैले प्रयोग गर्ने अर्को सफ्टवेयर माइक्रोसफ्ट अफिसको मूल्य करिब ४०० डलर अर्थात् करिब २५ हजार जति पर्ने गर्छ। यसरी कम्प्युटरलाई चाहिने सम्पूर्ण सफ्टवेयरको मूल्य हिसाब गर्दै जाँदा लाखौं पुग्न सक्छ। यो मूल्य अवश्य नै आम नेपाली कम्प्युटर प्रयोगकर्ताको पहुँच बाहिरको कुरा हो। तर यो सबैको विकल्प नभएको भने पक्कै पनि हैन। यसरी क्षमता भन्दा बाहिरको वा चोरीको सफ्टवेयरको प्रयोगबाट मुक्त हुन हामी खुला तथा स्वतन्त्र सफ्टवेयरको प्रयोग गर्न सक्छौ।

खुला तथा स्वतन्त्र सफ्टवेयर भन्नाले त्यस्ता सफ्टवेयरलाई जनाउँछ, जसले प्रयोगकर्तालाई त्यस सफ्टवेयर कुनै पनि कामको निम्ति प्रयोग गर्न, सफ्टवेयरले कसरी काम गर्छ भनि अध्ययन गर्न, त्यस सफ्टवेयरलाई आफ्नो चाहना वा परिस्थिति अनुसार परिवर्तन गर्न तथा सफ्टवेयरको प्रतिलिपि बनाइ बाँड्न स्वतन्त्रता दिएको हुन्छ। बन्द तथा व्यापारिक सफ्टवेयरहरूलाई प्रतिलिपि बनाइ बाँड्न मनाही गरिएको हुन्छ भने खुला तथा स्वतन्त्र सफ्टवेयरहरूले सफ्टवेयर बाँड्न प्रेरित गर्ने गर्छन्।

प्रोग्रामर या सफ्टवेयर विकासकर्ताले कुनै पनि सफ्टवेयर तयार गर्दा सधैं भावी प्रयोगकर्ताहरूको लागि त्यसका सोर्स कोडहरु अध्ययन र आवश्यक परिमार्जनको निम्ति खुला राखि दिनु पर्ने स्वतन्त्र तथा खुला स्रोत सफ्टवेयरको नीति रहेको छ। यसै कारणले स्वतन्त्र तथा खुला स्रोत सफ्टवेयरका प्रयोगकर्ताले आफ्ना इच्छा तथा आवश्यकता अनुसार प्रोग्रामको कोडहरुमा फेरबदल गर्न सक्छन्। स्वतन्त्र तथा खुला स्रोत सफ्टवेयरका यही गुणका कारण यसमा आधारित सफ्टवेयरहरूलाई कम लागत मै स्थानीय करण गर्न सकिन्छ अर्थात् आफ्नो आवश्यकता अनुसार सफ्टवेयरलाई कुनै पनि स्थानीय भाषा, संस्कृति, पात्रो र समय अनुसार सजिलै ढाल्न सकिन्छ। यसै गरी कुनै पनि सफ्टवेयरको बिक्री गर्दा केवल सफ्टवेयर जडान तथा अन्य आवश्यक सेवाका निम्ति मात्र आवश्यक शुल्क लिन सकिन्छ भन्ने नीतिका कारण स्वतन्त्र तथा खुला स्रोत सफ्टवेयर सर्वाधिकार सुरक्षित सफ्टवेयरहरू (अर्थात Proprietary Software) भन्दा निकै सस्तो पनि पर्न आउँछन्। सर्वाधिकार सुरक्षित सफ्टवेयरहरूमा हरेक सफ्टवेयरमा सफ्टवेयर बनाउँदा पर्न गएको मूल्यका साथसाथै त्यसलाई चलाउन आवश्यक लाइसेन्स र सेवाको मूल्य पनि संलग्न हुने हुँदा निकै महँगो पर्न जान्छ। फेरि, सर्वाधिकार सुरक्षित सफ्टवेयरहरूलाई समय समयमा स्तरवृद्धि नगरिएमा खडा हुने समस्याहरूले पनि प्रयोगकर्तालाई धेरै पिरोल्ने गर्छ।

स्वतन्त्र तथा खुला स्रोत सफ्टवेयरको सबै भन्दा ठूलो विशेषता भनेकै संसारभरका हजारौं सफ्टवेयर विकासकर्ताहरुका संलग्नता र सफ्टवेयर तयार गर्न अपनाइएको विधि बारे सर्वसाधारणले जानकारी लिन सक्नु हो। तर सफ्टवेयर विकासकर्ताले पनि आफ्नो सृजना ओझेलमा पर्न जान्छ भनेर पनि चिन्ता गर्नु पर्दैन किनकि उक्त सफ्टवेयरमा कसैले फेरबदल गरेपनि पहिला कुन कुन कोडमा आधारित थियो र पछि त्यसमा के कस्ता परिवर्तन गरियो भनेर खुलस्त राख्नु पर्ने नियम छ। यसका लागि खुला सफ्टवेयरको वितरण गर्दा यसै विधामा आधारित विभिन्न लाइसेन्सहरूको प्रयोग गरि आफ्नो सफ्टवेयरलाई बजारमा ल्याउन सकिन्छ।

यी बाहेक पनि प्रयोगकर्ताहरूलाई स्वतन्त्र तथा खुला स्रोत सफ्टवेयरको प्रयोगबाट विभिन्न फाइदाहरू हुने गर्दछ। सबै भन्दा ठूलो तथा महत्वपूर्ण फाइदा सफ्टवेयरको मूल्यमा हुने गर्दछ। अधिकांश स्वतन्त्र तथा खुला स्रोत सफ्टवेयरहरू प्राय सित्तैमा पाइने गर्दछ। यस कारणले गर्दा पनि यस्ता सफ्टवेयरको प्रयोग गर्दा मूल्यमा व्यापक कटौती हुने गर्दछ। त्यस्तै यदि तपाई एक सम्मानित व्यक्ति हुनुहुन्छ र चोरीको सफ्टवेयरको प्रयोग गरि आफ्नो छवि धमिल्याउन चाहनु हुन्न भने पनि खुला स्रोत सफ्टवेयरको प्रयोग गर्न सक्नु हुन्छ। त्यस्तै खुला स्रोत सफ्टवेयरको सबै भन्दा प्रमुख प्रयोग सरकारी क्षेत्रमा हुन सक्छ। यस्ता ठाउँहरूमा सफ्टवेयर पारदर्शिताको ठूलो महत्व हुने गर्दछ, र यो केबल खुला स्रोत सफ्टवेयरको माध्यमबाट मात्र सम्भव हुन सक्दछ। खुला स्रोत सफ्टवेयरहरूले यस्ता क्षेत्रहरूलाई कुनै एक निश्चित सफ्टवेयर निर्मातामा निर्भर रहनु पर्ने समस्याबाट पनि मुक्त पार्ने गर्दछ।

खुला स्रोत सफ्टवेयरहरूको यति चर्चा गरिसकेपछि केही उदाहरण तिर लागौँ। अहिले कम्प्युटरमा गर्न सकिने हरेक कामको लागि खुला स्रोत सफ्टवेयरहरू उपलब्ध छन्। सर्वप्रथम कम्प्युटर सञ्चालन प्रणालीकै कुरा गर्दा अहिले लिनक्स निकै नै प्रचलित हुँदै गइरहेको छ। लिनक्सलाई कम्प्युटरमा हामीमध्ये धेरैले चलाउने विन्डोजको सट्टामा प्रयोग गर्न सकिन्छ। लिनक्स खुला तथा स्वतन्त्र हुनुका साथै निकै भरपर्दो पनि छ। विन्डोजमा जस्तो भाइरस लाग्ने तथा क्र्यास हुने समस्या यसमा हुँदैन।

त्यस्तै माइक्रोसफ्ट वोर्ड, एक्सेल अर्थात अफिसको रुपमा ओपनअफिस डट अर्ग प्रयोग गर्न सकिन्छ। यस खुला सफ्टवेयरमा माइक्रोसफ्ट वोर्ड तथा एक्सेलका फाइलहरू लगायत अन्य विभिन्न प्रकारका फाइलहरू खोल्ने तथा भण्डारण गर्ने सुविधा रहेको छ। यसका साथै पिडिएफ फाइल बनाउने तथा नेपाली spelling checking जस्ता सुविधाहरू पनि यसमा रहेका छन्। त्यस्तै धेरैले प्रयोग गर्ने मोजिला फायरफक्स नामक इन्टरनेट चलाउने सफ्टवेयर पनि खुला तथा स्वतन्त्र हो। फोटोहरू सम्पादन गर्न प्रयोग गरिने फोटोसपको सट्टामा जिम्प नामक सफ्टवेयर प्रयोग गर्न सकिन्छ। त्यस्तै इन्टरनेट मेसेन्जरको रुपमा गायम नामक सफ्टवेयरको प्रयोग गर्न सकिन्छ। रमाइलो कुरा के छ भने, इन्टरनेट चलाउँदा तपाइले अप्रत्यक्ष रुपमा स्वतन्त्र तथा खुला स्रोत सफ्टवेयरनै चलाइरहनुभएको हुन्छ। विश्वका अधिकांश वेब सर्भरहरुमा एपाचे नामक सफ्टवेयरको प्रयोग गरिएको हुन्छ जुन खुला सफ्टवेयर हो। त्यस्तै गुगलले पनि आफ्ना प्राय सम्पूर्ण सर्भरमा लिनक्स राखेको छ।

अहिले विश्वमा नै खुला तथा स्वतन्त्र सफ्टवेयरको प्रयोग बढ्दो छ। सरकारी तवरमा हेर्ने हो भने फ्रेन्च सरकारले आफ्नो सम्पुर्ण कार्य खुला तथा स्वतन्त्र सफ्टवेयरमा गर्ने गर्दछ। जापानी सरकारले पनि भर्खरै आफ्नो सम्पूर्ण काम खुला सफ्टवेयरमा गर्ने निर्णय गरेको छ। अफ्रिकाका प्राय देशहरूले खुला सफ्टवेयर प्रयोग गर्ने गर्दछन्। अमेरिकी आर्मीले समेत आफ्नो कामकाज खुला तथा स्वतन्त्र सफ्टवेयरमा गर्ने गर्दछ। आम प्रयोगकर्ताहरुमाझ पनि लिनक्स तथा अन्य खुला सफ्टवेयरहरू निकै नै प्रचलित हुँदै गइरहेको छ। नेपालमा पनि खुला तथा स्वतन्त्र सफ्टवेयर प्रयोग गर्नेहरुको जमात निकै ठूलो भैसकेको छ। अब हामी पनि खुला तथा स्वतन्त्र सफ्टवेयर प्रयोग गर्नमा किन पछि पर्ने त?

ब्लग कसरी सुरु गर्ने

ब्लग भन्नाले त्यस्ता वेबसाइटहरूलाई जनाउँछ जहाँ प्रयोगकर्ताहरूले आफ्ना लेख तथा विचारहरू एक अनलाइन डायरीको रुपमा प्रकाशित गर्ने गर्दछन्। आफुलाई लागेको कुरा लेखेर इन्टरनेटमा प्रकाशित गर्नका लागि ब्लग अहिले विश्वमा नै चर्चित बन्दै गएको छ। ब्लग शब्द अङ्ग्रेजी शब्दहरू वेब र लग को समिश्रणद्वारा बनेको हो। सुरुमा ब्लगको प्रयोग इन्टरनेटमा आफ्नो स-साना नोटहरू राख्न भए पनि अहिले ब्लग आफ्नो विचार प्रस्तुत गर्ने एक प्रमुख माध्यमको रुपमा विकसित भएको छ। नेपालको परिप्रेक्षमा ब्लगको शुरुवात कहिलेवाट भयो भन्ने एकिन इतिहास छैन । तर २०६१ माघ १९ मा राजा ज्ञानेन्द्रले राजनीतिक कु गरी शासनसत्ता आफ्नो हातमा लिएपछि नेपालमा वैकल्पिक सञ्चारमाध्यमको रुपमा ब्लग देखिएको हो । नेपाली भाषाको ब्लगहरू हेर्ने हो भने माइसंसार डटकम र हाम्रोब्लग डटकम अगाडि देखिएका छन् । अहिले करिब एक सयको हाराहारीमा नेपाली ब्लगहरु संचालनमा रहेका पाइन्छ । नेपाली ब्लगहरुको संग्रह bloggers.com.np मा हेर्न सकिन्छ।

सामान्यतया लेखहरू राखिने ब्लगहरू प्रचलित भए पनि ब्लगहरू अन्य विभिन्न प्रकारका हुने गर्दछन्। भिडियो सम्बन्धित ब्लग लाई भि-लग भन्ने गरिन्छ। त्यस्तै फोटोहरू राखिने फोटो-ब्लगहरू पनि प्रचलित छन्। अचेल मोबाइलबाट पनि ब्लग गर्ने प्रबिधिको बिकास भैसकेको छ, त्यस्ता ब्लगलाई मोब्लग भन्ने गरिन्छ। विषयवस्तुको हिसाबले पनि बिभिन्न प्रकारका ब्लगहरु हुने गर्दछन्, जस्तै राजनैतिक ब्लग, ट्राभल ब्लग, फेसन ब्लग, आदि। यी सबै ब्लगहरू खोज्न technorati.com नामक सर्च इन्जिनको पनि बिकास गरिएको छ।
ब्लगको यति जानकारी पछि ब्लग लेख्न कसरी सुरु गर्ने भन्नेतिर लागौ। ब्लग लेख्न सुरु गर्नु भन्दा पहिले आफु कुन विषयवस्तुमा ब्लग लेख्ने भन्ने बारे निर्णय गर्नु राम्रो हुन्छ। कसैले ब्लग लेख्दा आफ्नो दिमागमा जे आयो त्यही लेख्ने गर्छन। कसैले कुनै निश्चित बिषयमा ब्लग लेख्ने गर्छन। धेरैले कुनै निश्चित विषयमा लेख्ने गरे पनि बेला बेलामा विषय परिवर्तन गर्ने गर्छन्। ब्लग इन्टरनेटमा सबैले पढ्न मिल्ने गरि राखिने हुनाले आफुलाई जे मन लाग्यो त्यहि लेख्नु भन्दा कुनै विषयवस्तुमा लेख्नु नै उचित मानिन्छ।

के को बारेमा ब्लग लेख्ने भन्ने कुरा निश्चित गरेपछि कहाँ लेख्ने भन्ने प्रश्न आउँछ। ब्लग लेख्न दुई तरिकाहरू अपनाउन सकिन्छ। यदि तपाइको आफ्नै वेबसाइट छ भने, त्यसैमा ब्लग लेख्ने सफ्टवेयर राखेर ब्लग सुरु गर्न सकिन्छ। Wordpress, Movable Type र Typo जस्ता ब्लग लेख्न प्रयोग गरिने सफ्टवेयर इन्टरनेटमा सित्तैमा डाउनलोड गरि प्रयोग गर्न पाइन्छ। तर सबैको आफ्नै वेबसाइटह नहुन सक्छ, यस्तो अवस्थामा इन्टरनेटमा रहेका blogger.com वा wordpress.com जस्ता साइटहरूमा गएर आफ्नो ब्लग सुरु गर्न सकिन्छ। यी वेबसाइटहरूमा सित्तैमा आफ्नो ब्लग साइट निर्माण गर्न सकिन्छ।

यी ब्लग साइटहरु मध्ये Wordpress.com सजिलो तथा निकै प्रख्यात पनि छ। Wordpress मा आफ्नो ब्लग सुरु गर्नका निम्ति सुरुमा एउटा account खोल्नु पर्दछ। यसरी नयाँ account सुरु गर्दा तपाइले आफ्नो ब्लगको शिर्षक पनि दिनु पर्ने हुन्छ। Account बनिसकेपछि तपाइले ब्लग लेख्न सुरु गर्न सक्नु हुन्छ। त्यस्तै अर्को ब्लग साइट Blogger.com पनि अचेल निकै प्रचलित हुदै गइरहेको छ। Blogger.com को फाइदा के छ भने यसमा ब्लग लेख्नको लागि यदि तपाइसंग Gmail ठेगाना छ भने त्यसैको प्रयोग गर्न सक्नु हुन्छ।

ब्लग सबैका लागि पढ्न खुला हुने हुनाले निम्न कुराहरुमा बिशेष ध्यान पुर्‍याउनु पर्दछ।

• ब्लगमा अन्य व्यक्तिको इमेल ठेगाना देखाउने गरि राख्नु हुदैन
• लेखिएका कुराहरुको स्रोत स्पष्ट रुपमा खुलाउनु पर्दछ।
• ब्लगमा सकेसम्म नम्र भाषा प्रयोग गर्नु राम्रो हुन्छ।
• लेखाइ सकेसम्म स्पष्ट हुनु राम्रो हुन्छ।
• एकपटक लेखिसकेको ब्लगलाइ पटकपटक सच्याउनु हुदैन।

ब्लग अहिले आफ्नो आवाज सर्वसाधारण पुर्‍याउन सबै भन्दा छिटो तथा सशक्त माध्यम भएको छ। आफुलाई लागेको कुरा पत्रिकाहरूमा छपाउने तथा त्यसको प्रतिक्रिया पर्खने लामो प्रक्रियाबाट ब्लगको माध्यमद्वारा मुक्त हुन सकिन्छ। ब्लगको अझ रमाइलो कुरा के छ भने आफुले लेखेको ब्लगको प्रतिक्रिया तुरुन्तै प्राप्‍त हुने गर्दछ। अझ धेरैले Google Adsense जस्ता अनलाइन विज्ञापन आफ्नो ब्लगमा प्रकाशित गरेर आम्दानी पनि गर्ने गर्दछन्। यति धेरै रमाइलो ब्लगिङ्गको दुनियामा आजै किन नछिर्ने त?

इन्टरनेटको इतिहास

इन्टरनेट आफैमा एउटा सञ्जाल नभइ विश्वभर छरिएर रहेका एउटा निश्चित नियममा काम गर्ने तथा एकैखाले सुविधा प्रदान गर्ने विभिन्न सञ्जालहरूको समूह हो। इन्टरनेट कुनै व्यक्ति वा संस्थाको योजना बमोजिम सुरुवात भएको हैन। त्यस्तै इन्टरनेट कसैको नियन्त्रणमा पनि छैन।

इन्टरनेटको इतिहास खोतल्दै जाँदा संयुक्त राज्य अमेरिकाले विकास गरेको आर्पानेट सम्म पुग्न सकिन्छ। सन् १९५० को अन्त्य तिर जति बेला शीतयुद्ध चरम अवस्थामा पुगेको थियो, त्यति बेला अमेरिका जस्तोसुकै युद्धमा पनि भरपर्दो रुपमा काम गर्न सक्ने सञ्जाल प्रणालीको विकास गर्न लागिपरेको थियो। त्यतिबेला प्रयोग हुने सबै टेलिफोन प्रणाली केन्द्रीय स्तरमा काम गर्ने गर्थे, जुन अति नै असुरक्षित थियो। टेलिफोनको केन्द्रमा हमला भएको खण्डमा पुरै टेलिफोन प्रणाली नै ध्वस्त हुने सम्भावना थियो। त्यसैले टेलिफोन सञ्जाल प्रणालीको विकल्पको रुपमा अमेरिकाको Department of Defense ले RAND Corporation लाई एक सुरक्षित तथा भरपर्दो सञ्जाल प्रणालीको बिकास गर्ने काम सुम्पियो।

त्यस RAND Corporation का Paul Baran नामक एक इन्जिनियरले स्विचिङ प्रविधिमा आधारित एक विकेन्द्रीत सञ्जाल प्रणालीको अवधारणा अगाडि ल्याए। Baran ले यस सम्बन्धी धेरै रिपोर्टहरू अमेरिकाको Pentagon मा पठाए र अन्ततः Pentagon ले यस प्रकारको सञ्जाल विकास गर्ने जिम्मा अमेरिकाको त्यस बेलाको सबैभन्दा ठूलो टेलिफोन कम्पनी AT&T लाई दियो। तर AT&T जस्तो ठूलो कम्पनीले Baran जस्तो सामान्य व्यक्तिले विकास गरेको प्रविधिलाई पत्याउने कुरै भएन। स्विचिङ प्रविधिमा आधारित त्यस विकेन्द्रीत सञ्जाल प्रणालीको अवधारणा त्यसै तुहिएर गयो।

निकै लामो समयसम्म पनि भरपर्दो सञ्जाल प्रणालीको विकास हुन नसकेपछि अमेरिकी सरकारले यस सम्बन्धी अध्ययन अनुसन्धान गर्नका निम्ति Advanced Research Projects Agency वा ARPA नामक संस्थाको सुरुवात गर्‍यो। सन् १९६७ तिर ARPA का निर्देशक Larry Roberts ले Paul Baran ले विकास गरेजस्तै Packet Switching मा आधारित सञ्जाल प्रणाली को अवधारणा अगाडि ल्याए। यसै प्रविधिमा आधारित ARPANET नामक सञ्जाल प्रणालीको पनि उनले निर्माण गरे।

यस प्रविधिद्वारा विभिन्न स्थानमा रहेका दुई कम्प्युटरहरूलाई जोड्न सकिन्थ्यो। यसरी सूचना आदानप्रदानका निम्ति कम्प्युटरमा Interface Message Processors अर्थात् IMP नामक मिनि-कम्प्युटर जोडिन्थ्यो। फरक फरक स्थानमा रहेका यी दुई IMP हरुबीच टेलिफोन लाइनको माध्यमद्वारा ५६ किलोवाइटको गतिमा सूचना आदानप्रदान हुन्थ्यो। यस ARPANET सञ्जाल प्रणालीमा सर्वप्रथम California विश्वविद्यालय, क्याम्ब्रिज अनुसन्धान केन्द्र, UCSB र Utah विश्वविद्यालय जोडिए। सन् १९७० को मध्यसम्ममा MIT, Harvard, BBN र Systems Development Corporation पनि यस सञ्जालमा जोडिए। आउँदा वर्षहरूमा अन्य धेरै संघ संस्था तथा विश्वविद्यालयहरू यस सञ्जालमा जोडिए।

ARPANET को यस स्वरूप नै इन्टरनेटको सुरुवात थियो। तर यो इन्टरनेटको सञ्जाल अहिलेजस्तो चलाउन सजिलो पक्कै पनि थिएन। यस ARPANET को प्रयोग केबल कम्प्युटर विज्ञ, इन्जिनियर तथा वैज्ञानिकहरू ले गर्ने गर्दथे।

सन् १९७२ मा Ray Tomlinsonले इन्टरनेटको सम्भवत: सबैभन्दा महत्वपूर्ण आविष्कार इमेलको बिकास गरे। इमेल ठेगानामा प्रयोग हुने प्रख्यात @ को छनौट पनि उनैले गरेका हुन्। यसबाहेक सञ्जालमा रहेका कम्प्युटरहरू चलाउन प्रयोग हुने telnet तथा फाइलहरू आदानप्रदान गर्न प्रयोग हुने ftp को विकास पनि त्यसैताका भयो।

इन्टरनेटको यति विकास भइसक्दा पनि सूचना आदानप्रदान गर्न कुनै एक निश्चित प्रणाली थिएन। सन् १९७० को दशकमा Stanford विश्वविद्यालयका Bob Kahn र Vint Cerf ले TCP/IP नामक सुचना आदानप्रदान गर्ने प्रणालीको बिकास गरे, जुन आज पनि प्रयोग हुने गर्दछ। यस प्रणालीको प्रयोग गर्ने पहिलो संस्था अमेरिकाकै Defense Department थियो। सन् १९८३ सम्ममा इन्टरनेटमा जोडिएका सबैले यस TCP/IP प्रणालीको प्रयोग गर्न थाले। सन् १९८० दशकको अन्त्यसम्ममा धेरै व्यापारिक संघसंस्थाहरू पनि इन्टरनेटमा जोडिन थाले जसले गर्दा इन्टरनेटको विकास द्रुत गतिमा हुन थाल्यो।

इन्टरनेटको यति विकास भइसक्दा पनि सन् १९९० को सुरुवात सम्म इन्टरनेटको प्रयोग केवल अनुसन्धानकर्ता, सरकारी क्षेत्र तथा विश्वविद्यालयहरूले मात्र गर्थे। इन्टरनेट सर्वसाधारणले प्रयोग गर्न मिल्ने गरी सजिलो भइसकेको थिएन। तर सन् १९९० मा CERN अनुसन्धान केन्द्रका वैज्ञानिक Tim Berners Lee ले विकास गरेको World Wide Web ले इन्टरनेटको नयाँ ढोका खोलिदियो। World Wide Webलाई हामी www को नामबाट पनि चिन्दछौ।

धेरैले www लाई नै इन्टरनेट भन्ने गर्छन्, तर यो गलत धारणा हो। इन्टरनेट भन्नाले विश्वभर रहेका सञ्जालको समूहलाई जनाउँछ, जबकि www इन्टरनेटमा सूचना आदानप्रदान गर्न प्रयोग गरिने धेरै प्रणालीहरू मध्ये एक हो।

www को निर्माणले इन्टरनेटमा सूचना आदानप्रदान गर्न धेरै सजिलो भए पनि अहिले जस्तो क्लिक गर्दै इन्टरनेट चलाउन सकिने सुविधा थिएन। यसरी क्लिक गर्दै इन्टरनेट चलाउन सकिने सफ्टवेयर, जसलाई Browser भनेर चिनिन्छ, यसको निर्माण Illinios स्थित National center for Supercomputer Application का अनुसन्धानकर्ता Marc Andreessen ले गरेका हुन। यस पहिलो Browser को नाम Mosiac थियो। पछि उनै Marc Andreessen ले Netscape Corporation को पनि सुरुवात गरे जसले निर्माण गरेको Netscape Navigator नामक इन्टरनेट browser निकै प्रख्यात पनि भयो। यसै इन्टरनेट browser को सफलतालाई पछ्याउदै माइक्रोसफ्टले पनि Internet Explorer नामक browser को विकास गर्‍यो, जुन अहिलेको एक प्रमुख ब्राउजरमा पर्दछ।

इन्टरनेटको विकासका लागि अमेरिकी सरकारले लगानी गरेकाले पहिले सर्वसाधारणलाई इन्टरनेटको प्रयोग गर्ने अनुमति थिएन। तर www को सफलता पछि धेरै इन्टरनेट प्रदायक कम्पनीहरू खुले जसले सरकारी सञ्जालको भर नपर्ने गरि आफ्नै सञ्जालको विकास गरे। सन् १९९५ सम्ममा अमेरिकी सरकारले इन्टरनेट प्रयोग गर्न बन्देज लगाउने सम्पूर्ण नियमहरू खारेज गर्‍यो। अमेरिकामा AOL, Prodigy र CompuServe जस्ता चर्चित इन्टरनेट प्रदायक कम्पनीहरू सुरु भए। इन्टरनेटको प्रयोग विश्वव्यापी रुपमा पनि हुन थाल्यो।

आजको दिन सम्ममा इन्टरनेटले लामो फड्को मारिसकेको छ। ARPANET मा जोडिएका ४ कम्प्युटरहरूबाट सुरु भएको इन्टरनेटमा अहिले एकैपटकमा १ अरब भन्दा बढि प्रयोगकर्ताहरू जोडिएर रहेको हुने गर्दछ। इन्टरनेटको विकासको क्रम अझै पनि जारी छ र भविष्यमा अहिलेको भन्दा द्रुत गतिको र उच्चस्तरीय सुविधायुक्त इन्टरनेटको विकास हुने कुरामा दुईमत नहोला।

ओएलपिसि

ओएलपिसि एक सस्तो शैक्षिक ल्यापटप कम्प्युटर हो जसलाई विश्वभरका हरेक बालबालिकाहरू माझ बाँड्ने योजना बनाइएको छ, खास गरेर विकासोन्मुख मुलुकहरूमा। १०० डलरको ल्यापटप वा प्रति बच्चा एक ल्यापटप भनेर चिनिने यस ल्यापटपको आधिकारिक नाम XO-1 हो। नेपालमा यस ल्यापटपलाई 'मेरो सानो साथी' भनेर नामकरण गरिएको छ। यस ल्यापटपको मुख्य उद्देश्य ज्ञान र शिक्षाको आधुनिक रूपको पहुँच बालबालिकाहरू माझ पुर्‍याउनु रहेको छ। यस ल्यापटपको विकास प्रति बच्चा एक ल्यापटप (अर्थात, One Laptop Per Child, OLPC) ले गरिरहेको छ। ओएलपिसि अमेरिका स्थित एक गैर सरकारी नाफा रहित संस्था हो, जसको स्थापना एमआइटि मिडिया ल्याबका अध्यापकहरूले त्यस ल्यापटपको परिकल्पना, निर्माण र वितरणका लागी गरेका हुन्।

विशेषत: बलियो तथा कम उर्जा प्रयोग गर्ने यो ल्यापटपमा हार्ड डिस्कको सट्टामा फ्ल्यास मेमोरी राखिएको छ र सञ्चालन प्रणालीको रुपमा लिनक्स राखिएको छ। यसमा रहेको ताररहित सञ्जालको सुविधाद्वारा एक भन्दा बढि ल्यापटप बीच सूचना आदानप्रदान गर्ने सुविधा पनि यस ल्यापटपमा रहेको छ।

यस ल्यापटपलाई बालबालिकाहरूका अभिभावकले किन्ने नभइ सरकारी तवरमा देशका हरेक बच्चालाई बाँड्ने लक्ष्य राखिएको छ। यस ल्यापटपको मूल्य अहिले १३५ देखि १७५ डलरसम्म पर्ने गर्दछ। तर सन् २००८ सम्ममा ठुलो मात्रामा उत्पादन गर्दा यसको मूल्य १०० डलर सम्ममा झार्ने लक्ष्य राखिएको छ। यस ल्यापटपको उत्पादन गर्ने ठेक्का ताइवानको क्वान्टा नामक कम्पनीले पाएको छ। ओएलपिसिलाई ए.एम्.डि, इ-बे, गुगल, मार्भल, न्युज कर्पोरेसन, रेड ह्याट जस्ता बिभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरुले प्रायोजन गरेको छ। पछिल्लो समयमा इन्टेल पनि यो सुचीमा थपिएको छ। त्यस्तै संयुक्त राष्ट्र बिकास कार्यक्रम (UNDP) ले पनि यस ल्यापटपलाई सहयोग पुर्‍याउने बताएका छन्।

अहिले सम्म ७ वटा राष्ट्रहरु अर्जेन्टीना, ब्राजिल, लिबिया, नाइजेरिया, रुवान्डा, थाइल्यान्ड र उरुग्वेले यस ल्यापटप खरिद गर्ने सहमति जनाइसकेका छन्। नाइजेरियाले १० लाख प्रति ल्यापटप खरिद गर्ने भैसकेको छ। त्यस्तै लिबियाले १२ लाख प्रति खरिद गर्ने भएको छ। अन्य देशहरूमा यस ल्यापटपको सम्भाव्यता सम्बन्धी अध्ययनहरु भइरहेका छन्। भर्खरै नेपाल सरकारले पनि प्रयोगको रूपमा दुई जिल्लामा यस ल्यापटपको वितरण गर्ने कुरा बताएको छ।

ओएलपिसि सेमोर पेपर्ट तथा एलेन कि द्वारा प्रतिपादित रचनात्मक सिकाइको सिद्धान्तमा आधारित छ। यस ल्यापटपको परिकल्पना तथा अनुसन्धान धेरै पहिले देखि भए पनि नोभेम्बर १६, २००५ मा ट्युनिसियामा भएको World Summit on the Information Society मा ओएलपिसिका संस्थापक निकोलस नेग्रोपोन्ते तथा संयुक्त राष्ट्रका पुर्व महासचिव कोफी अन्नानद्वारा सार्वजनिक गरे पछि यस ल्यापटप चर्चामा आएको हो। ओएलपिसिको पहिलो काम गर्ने मोडेल मे २३, २००६ मा सार्वजनिक भएको थियो।

यस ल्यापटपको बिकास गर्दा सानो आकार, कम मूल्य तथा धेरै खप्ने बनाउने प्रयास गरिएको छ। प्राबिधिक रुपमा हेर्दा यस ल्यापटपमा भिडियो क्यामेरा, माइक र लामो दुरीको ताररहित वाइ-फाई सञ्जालको सुबिधा रहेका छन्। ल्यापटपको बिकासका लागि निम्न कुराहरुमा बिशेष ध्यान पुर्‍याइएको छ।

• कम उर्जा खपत, करिब २-३ वाट मात्र

• सस्तो

• हेर्दा राम्रो देखिने

• ल्यापटपमा किताब पढ्नका निम्ति कम उर्जा प्रयोग हुने छुट्टै प्रणाली

• प्रयोग हुने सम्पुर्ण सफ्टवेयरहरु खुला तथा स्वतन्त्र

ल्यापटपको हार्डवेयर पक्षहरुमा यस ल्यापटपमा ०.८ वाट् मा चल्ने ४३३ मेगाहर्जको प्रोसेसरको प्रयोग गरिएको छ। त्यसतै यस सानो आकारको ल्यापटपमा ७.५ इन्चको एल सि डि स्क्रिन रहेको छ। भण्डारण क्षमताको रुपमा २५६ मेगाबाइट र्‍याम तथा हार्ड डिस्कको सट्टामा १ गिगाबाइटको फ्ल्यास मेमोरीको प्रयोग गरिएको छ। त्यस्तै यसमा लामो दुरी सम्म काम गर्ने ताररहित सञ्जालको उपकरणहरुको प्रयोग गरिएको छ, जसको एन्टेना ल्यापटप बन्द गर्दा पनि काम गर्ने गर्दछ। श्रव्य दृश्यको लागि यस ल्यापटपमा भिडियो क्यामेरा, माइक र स्पिकरहरु रहेका छन्। यसमा प्रयोग हुने ब्याट्रि सामान्य ल्यापटपहरुको भन्दा १० गुणा बढि टिक्ने खालको छ। बत्ती नभएको ठाउँमा प्रयोग गर्नका निम्ति यसमा हातले दम दिई चार्ज गर्न सकिने प्रबिधिको पनि बिकास गरिएको छ। यस ल्यापटपमा USB को माध्यमद्वारा प्रिन्टर जस्ता अन्य उपकरणहरु पनि जोड्न सकिन्छ।

यस ल्यापटपको बिकास गर्दा कम उर्जा खपतमा बिशेष ध्यान दिइएको छ। यस ल्यापटपले सामान्य कार्य गर्दा करिब २ वाट् बिजुली खपत गर्ने गर्दछ, जब कि अन्य सामान्य ल्यापटपहरुले ४५ वाट सम्म बिजुली खपत गर्ने गर्दछ। त्यस्तै यसमा किताब पढ्नका निम्ति कम उर्जा प्रयोग हुने छुट्टै प्रणाली रहेको छ, जसको उर्जा खपत जम्मा ०.३ वाट् रहेको छ।

यस ल्यापटपमा प्रयोग हुने सम्पुर्ण सफ्टवेयरहरु खुला तथा स्वतन्त्र रहेको छ। यसको मतलब यसमा रहेका सफ्टवेयरले कसरी काम गर्छ भनी जान्न चाहेमा यस सुबिधा बालबालिकाहरूलाई हुने गर्छ र चाहेमा त्यसमा सुधार ल्याउने तथा परिवर्तन गर्ने सुबिधा पनि बालबालिकाहरूमा हुने गर्दछ।

ओएलपिसिको प्राबिधिक पक्षको जतिसुकै चर्चा गरेपनि यो एक शैक्षिक परियोजना हो। यस ल्यापटपको प्रयोग गर्दा बालबालिकाहरूको सिकाईलाई प्रमुख प्राथमिकता दिइएको छ। विकासोन्मुख देशहरु जहाँ बालबालिकाहरूको विद्यालयसम्मको पहुँच कम छ, त्यस्ता ठाउँहरूमा यस ल्यापटपको प्रयोग महत्वपूर्ण हुन सक्छ। यस ल्यापटपको प्रमुख उद्देश्य बालबालिकाहरूलाई ल्यापटपमा बिभिन्न शैक्षिक खेलहरु खेल्दै सिक्न प्रेरित गर्नु रहेको छ। यसकारण यो ल्यापटप बालबालिकाहरूका लागि शिक्षा हासिल गर्ने एक साधनका रुपमा बिकास गरिएको छ।

धेरैलाई यस ल्यापटपको मुल्य अलि चर्को पनि लाग्न सक्छ। तर यो ल्यापटपलाई किताबको सट्टामा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ। यसरी किताबको सट्टामा मात्रै यस ल्यापटपको प्रयोग गर्दा पनि लगभग ल्यापटपको खर्च उठाउन सकिन्छ। यसबाहेक यस ल्यापटपलाई बालबालिकाहरूले पढ्न, लेख्न तथा रचनात्मक कार्य गर्न सहयोग पुर्‍याउने सानो साथीका रुपमा प्रयोग गर्न सक्छन्।

ओएलपिसि ल्यापटपको यति धेरै गुणहरू हुँदा हुँदै पनि यसका आलोचकहरु पनि नभएका हैनन्। धेरैले यस ल्यापटपको सुरक्षा तथा अवैध चोरी निकासी प्रति प्रश्‍न उठाएका छन्। हाम्रै छिमेकी राष्ट्र भारतले आफै छुट्टै खालको प्रबिधि बिकास गरी ल्यापटपको उत्पादन तथा वितरण गर्ने बताएको छ। त्यस्तै कसैले यस ल्यापटपको प्रयोग शिक्षा हासिल गर्न नभई अरु नै गलत कार्यको लागि पनि हुन सक्ने प्रति सतर्क गराएका छन्।

ओएलपिसि विद्यालय सम्मको पहुँच कम भएका बालबालिकाहरूको लागि आशा लाग्दो प्रबिधि हो। नेपाल जस्तो मुलुक जहाँ अझै पनि रटन्ते सिकाइ हावी छ, त्यहाँ ओएलपिसि ल्यापटपले बालबालिकाहरूले शिक्षा हासिल गर्ने तरिकामा आमूल परिवर्तन ल्याउन सक्छ। यस ल्यापटप अझै पनि बिकासको क्रममा छ, तर बालबालिकाहरूको हातमा पुगुन्जेल सम्ममा पक्कै पनि यो ल्यापटप बालबालिकाहरूको एक सानो साथीको रुपमा प्रस्तुत हुने कुरामा हामी आशावादी हुन सक्छौ।

विकिपेडिया

सायद तपाइले विकिपेडियाको बारे कतै न कतै सुन्‍नुभएको होला वा इन्टर्नेट सर्फ गर्दा विकिपेडियामा रहेका लेखहरु पढ्नु पनि भएको होला। विकिपेडिया यति प्रख्यात भएको छ कि, गुगलमा सर्च गर्दा धेरै पटक विकिपेडियाका लेखहरु देखिने गर्छन्। विकिपेडिया विश्वको प्रमुख १०० वेबसाइटमा पनि परेको छ।

यति प्रख्यात हुँदा हुदै पनि धेरैलाई विकिपेडियाको बारेमा खासै थाहा नहुन सक्छ। विकिपेडियामा रहेका त्यति धेरै लेखहरु कहाँबाट आउछ? के ती लेखहरु भरपर्दा छन्? विकिपेडिया यति धेरै चर्चित हुनुको कारण के हो? यस सम्बन्धमा केहि चर्चा गरौ।

विकिपेडियालाई बुझ्नु भन्दा पहिले विकिको बारेमा जानकारी हुनु आवश्यक हुन्छ। सामान्यत वेबसाइटहरु निर्माण गर्दा त्यस वेबसाइटमा रहेका विषयवस्तु त्यस वेबसाइटकै बिकासकर्ताले राख्ने गर्छन्। त्यस्ता वेबसाइटमा रहेका बिषयबस्तु त्यस वेबसाइटका निर्माताले परिवर्तन नगरुन्जेल जस्ताको तस्तै रहने गर्छ र कसैलाई त्यस वेबसाइटमा रहेका लेख तथा अन्य बिषयबस्तु अनुपयुक्त लागेमा त्यस सम्बन्धि केहि गर्ने सुबिधा हुदैन। त्यस्ता वेबसाइटका सम्पुर्ण कुराहरु त्यस बवेबसाइटका निर्मातामै निर्भर रहेको हुन्छ।

तर विकि भन्‍नाले त्यस्ता वेबसाइटहरुलाई जनाउदछ, जसमा रहेका लेखहरु वेबसाइटका बिकासकर्ताले नभइ त्यस वेबसाइटका प्रयोगकर्ताले राख्ने गर्छन्। वेबसाइटका प्रयोगकर्तालाई वेबसाइटमा लेख राख्न वा सम्पादन गर्ने सुबिधा हुने गर्दछ। वेबसाइटका आधारभुत कुराहरु वेबसाइटका बिकासकर्ताले राखे पनि वेबसाइटमा रहेका लेख तथा बिषयबस्तु प्रयोगकर्ताहरुले नै निर्माण गर्ने गर्छन्।

विकिको यति जानकारी पछि विकिपेडियातिर लागौ। विकिपेडिया एक खुला विश्वकोष हो जुन विकि प्रबिधिमा आधारित छ। अझ विस्तृत रुपमा भन्नु पर्दा विकिपेडिया एक बहुभाषिक, इन्टर्नेटमा आधारित, खुला विश्वकोष हो जसलाई विकिमिडिया नामक गैर नाफामुलक संस्थाले सञ्चालन गरेको छ। विकि प्रबिधिमा आधारित भएको हुँदा यस विश्वकोषमा रहेका लेखहरु जोसुकैले लेख्न वा सम्पादन गर्न सक्छन्। अहिले सम्म विकिपेडियामा बिभिन्न २५३ भाषाहरुमा गरी करिब ८० लाख लेखहरु रहेका छन् जसमध्ये करिब २० लाख लेखहरु अंग्रेजीमा रहेका छन्। यसमा रहेका विषयवस्तुहरु विश्वभर रहेका प्रयोगकर्ताहरुले लेखेका वा सम्पादन गरेका हुन्। विकिपेडियाको अंग्रेजी संस्करणको वेव ठेगाना en.wikipedia.org हो।

विकिपेडियाको बिकास एक बहुभाषिक तथा खुला विश्वकोश निर्माणका लागि भएको हो। यसैकारण विकिपेडिया अंग्रेजी बाहेक अन्य २५२ भाषाहरुमा उपलब्ध छ। विकिपेडियाको प्रयोगको आधारमा अंग्रेजी विकिपेडिया सबैभन्दा अगाडि भए पनि अन्य भाषाहरुमा पनि विकिपेडिया प्रयोग हुने गर्दछ। विकिपेडियाको कुल प्रयोगमध्ये कुल ४९% प्रयोग अंग्रेजी बाहेक अन्य भाषाहरुका लागि हुने गर्दछ।

विकिपेडियाको नेपाली संस्करण पनि उपलब्ध छ, जसको वेव ठगाना ne.wikipedia.org रहेको छ।

विकिपेडियाको अंग्रेजी संस्करणको सुरुवात जनवरी १५, २००१ मा जिमि वेल्स र ल्यारी सेन्जरले गरेका हुन। विकिपेडिया सञ्चालन गर्नका लागि मिडियाविकि नामक सफ्टवेयरको प्रयोग गरिएको छ। यस खुला तथा स्वतन्त्र सफ्टवेयरको निर्माण PHP मा गरिएको छ र विकिपेडियाका लेखहरु MySQL डेटाबेसमा रहने गर्दछ। त्यस्तै विकिपेडिया Apache नामक सर्भर प्रणालीमा सञ्चालन हुन्छ। स्मरण रहोस्, यी तीनै खुला तथा स्वतन्त्र सफ्टवेयरहरु हुन्। विकिपेडियामा धेरै मात्रामा लेखहरु रहने गर्नाले र बहुभाषिक हुनाले यसको सर्भर विश्वका बिभिन्न ठाउँहरुमा छरिएर रहेका छन्।

विकिपेडियामा रहेका हरेक लेखलाई सम्पादन गर्न सकिन्छ। यसको मतलब जोसुकैले जुनसुकै बेला विकिपेडियाका लेखहरुलाई बिगार्न सक्छन्। तर यति हुदाहुदै पनि विकिपेडियाका लेखहरु सधै किन सधै उच्‍चस्तरीय हुन्छन्? किन विकिपेडियाका लेखहरु बिगारिएका अबस्थामा हुदैनन् त?

यसरी विकिपेडियाका लेखहरु सधै ठिक रहिरहनुमा सामुदायिक योगदानको ठुलो भुमिका हुन्छ। विकिपेडियामा रहेका विभिन्‍न सुबिधाहरुद्वारा विकिपेडियाका प्रयोगकर्ताको समुदायले विकिपेडियालाई बिग्रनबाट बचाउने गर्दछन्। विकिपेडियाका बिभिन्न प्रकारका प्रयोगकर्ताहरु हुने गर्दछन्।

धेरैजसो प्रयोगकर्ताहरु पाठकहरु हुने गर्दछन्। यी पाठकहरुमध्ये कोही लेखकहरु पनि हुन सक्छन् जसले विकिपेडियामा नयाँ लेखहरु थप्ने गर्छन्। त्यस्तै कोही प्रयोगकर्ताहरु सम्पादक पनि हुन सक्छन् जसले विकिपेडियाका लेखहरुमा कुनै गल्ती फेला पर्नासाथ त्यसलाई सच्याउने काम गर्ने गर्छन्। लामो समयसम्म वा धेरै सम्पादन गर्ने व्यक्तिलाई विकिपेडियाले लेखहरु सम्पादन गर्नका लागि चाहिने अन्य विशेष अधिकारहरु दिने गर्दछ। यी विभिन्न प्रकारका विकिपेडिया प्रयोगकर्ताहरु मिलेर विकिपेडियामा अत्यन्त राम्रा लेखहरु निर्माण गर्ने गर्दछन्।

विकिपेडियाको कार्यशैलीको बारे अझ राम्ररी बुझ्न चाहनुहुन्छ भने तपाई एउटा सानो प्रयोग गर्न सक्नु हुन्छ। विकिपेडियामा गई आफुलाई जानकारी भएको कुनै लेखमा जानुहोस र त्यसमा आफुलाई थाहा भएको कुनै कुरा थपघट गर्नुहोस्। केहि दिन पछि पुन त्यस लेखमा जानुहोस्। तपाईले गर्नुभएको परिवर्तनमा निम्न कुराहरु भएको हुन सक्छन्।

तपाइले गर्नुभएको थपघटको बारेमा त्यस लेखका लेखक तथा अन्य सरोकारवालाहरुलाई विकिपेडियाले इमेल मार्फत जानकारी गराउने गर्दछ। यसरी लेखमा परिवर्तन आइसकेपछि ती लेखक तथा सरोकारवालाहरुले तपाईले गर्नुभएको परिवर्तनलाई हेर्ने गर्दछन्। यदि तपाईले गर्नु भएको परिवर्तन ठिक छ भने ती लेखकले परिवर्तनलाई स्वीकारि त्यसै छोडिदिन सक्छन्। तर यदि तपाईले गर्नुभएको परिवर्तन गलत छ भने लेखलाई पुरानै अवस्थामै लैजाने सुविधा विकिपेडियामा हुन्छ। यसरी विकिपेडियाका लेखहरुलाई बिगार्नबाट विकिपेडियाका प्रयोगकर्ताको समुदायले बचाउने गर्दछन् र यसरी सामुदायिक योगदान हुने गर्दा विकिपेडियाका लेखहरु अति नै उच्‍चस्तरीय तथा प्रयोगयोग्य हुने गर्दछन्।

लिनक्स किन प्रयोग गर्ने?

विश्वभर व्यापारिक, शिक्षण, सरकारी तथा अन्य संघसंस्थाहरुले आफ्नो सञ्चालन प्रणाली लिनक्समा परिवर्तन गर्ने क्रम बढिरहेको छ। त्यसतै गरी अन्य कामकाजमा प्रयोग हुने सफ्टवेयरहरु पनि खुला तथा स्वतन्त्र प्रयोग गर्न थालिएको छ। यसरी खुला तथा स्वतन्त्र सफ्टवेयर प्रयोग गर्नुको कारण के हो त? यस सम्बन्धी केहि छलफल गरौ।

१. खुला तथा स्वतन्त्र भएका कारण लिनक्स तथा अन्य सफ्टवेयरहरु सित्तैमा पाइन्छ। यी सफ्टवेयरहरुलाई ईन्टर्नेटबाट कुनै शुल्कबिना डाउनलोड गरि प्रयोग गर्न सकिन्छ। त्यस्तै यी सफ्टवेयरहरुको चाहेजति प्रतिलिपी बनाउन सकिन्छ जुन सुबिधा माइक्रोसफ्ट विन्डोज जस्ता सफ्टवेयरहरुमा छैन।

२. लिनक्सको स्रोत खुला भएका कारण यसलाई आफुले चाहेजस्तै परिवर्तन गरि चलाउन सकिन्छ।

३. लिनक्सका लागि इन्टर्नेटमा रहेका न्युजग्रुप तथा फोरुमहरुमा उच्‍चस्तरको सहयोग पाउन सकिन्छ। विश्वभर छरिएर रहेका लिनक्सका बिकासकर्ता तथा अन्य प्रयोगकर्ताहरुले लिनक्समा आइपरेका कुनै पनि समस्याहरुलाई अत्यन्त कम समयमा समाधान गरिदिन्छन्।

४. लिनक्सको बिकास भविष्यमा कुनै पनि कारणले बन्द हुने सम्भावना हुदैन। बन्द स्रोत भएका सफ्टवेयरहरुको भविष्य त्यस सफ्टवेयरको निर्माताको इच्छा वा स्वार्थमा निर्भर रहेको हुन्छ। त्यसैले त्यस्ता सफ्टवेयरको भविष्य निश्चित नहुन सक्छ। तर लिनक्स जस्ता खुला सफ्टवेयरहरुको सोर्स कोड खुला हुने गर्दा धेरै प्रयोगकर्ताहरुले प्रयोग गर्ने सफ्टवेयर पुर्णरुपमा बन्द हुने सम्भावना हुदैन।

५. लिनक्सको आन्तरिक सञ्चालन प्रक्रिया परिवर्तन हुदैन। लिनक्स युनिक्स सञ्चालन प्रणालीमा आधारित छ, जुन ३५ वर्ष भन्दा बढि प्रयोग हुदै आएको छ। लिनक्सको जतिसुकै नयाँ संस्करण आएपनि आन्तरिक सञ्चालन प्रक्रिया युनिक्समै आधारित हुने गर्छ।

६. लिनक्सको नयाँ संस्करण निकाल्दा पुरानो हार्डवेयर तथा सफ्टवेयर पनि चल्ने बनाइएको हुन्छ। त्यसैले प्रत्येक पटक नयाँ संस्करण आउँदा आफुले चलाइराखेको पुरानो हार्डवेयर वा सफ्टवेयर नचल्ने समस्या लिनक्समा हुदैन।

७. आफुले चलाइरहेको लिनक्सलाई नयाँ संस्करणमा परिवर्तन गर्न कुनै शुल्क लाग्ने गर्दैन।

८. लिनक्सलाई एक भन्दा बढी कम्प्युटरहरुमा प्रयोग गर्न लाइसेन्सको ख्याल राखिराख्नु पर्ने झन्झट हुदैन।

९. लिनक्समा भाइरसहरुको समस्या हुदैन। त्यस्तै लिनक्स अत्यन्त सुरक्षित सञ्चालन प्रणाली भएको हुँदा ह्याक हुने जस्ता सम्स्याहरु पनि अत्यन्त न्यून हुन्छ।

१०. लिनक्स crash हुने सम्भावना पनि अत्यन्त न्युन हुन्छ। त्यस्तै लिनक्सलाई हरेक पटक नयाँ सफ्टवेयर हाल्दा वा कुनै कुरा परिवर्तन गर्दा घरिघरि restart पनि गरिरहनु पर्दैन। यो सुबिधा बिशेषत: व्यापारिक संस्थालाई महत्वपुर्ण हुन सक्छ किनकी यस्ता क्षेत्रमा एक मिनेट पनि कम्प्युटर बन्द हुँदा ठुलो घाटा हुन सक्छ।

११. लिनक्सका सयौं distribution हरु हुने गर्छन्। त्यसैले प्रयोगकर्तालाई आफ्नो प्रयोग सुहाउँदो प्रणाली छान्‍न पाउने सुबिधा हुन्छ।

१२. लिनक्स तथा अन्य खुला तथा स्वतन्त्र सफ्टवेयरहरुले खुला file format हरु प्रयोग गर्ने गर्दछ जसले गर्दा कुनै फाइल खोल्नका लागि एउटै सफ्टवेयरमा बाधिएर बस्नु पर्दैन।

१३. लिनक्सलाई कुनै निश्चित हार्डवेयर अनुरुप चल्ने बनाउन सकिन्छ। यसै विशेषताका कारणले गर्दा लिनक्स मोबाइल फोनदेखि ठुला ठुला सर्भर तथा सुपर-कम्प्युटर हरु समेतमा चलाउन सकिन्छ।

१४. लिनक्स बिभिन्‍न प्रकारका कम्प्युटर तथा प्रोसेसरहरुका लागि उपलब्ध छ। लिनक्स धेरैले प्रयोग गर्ने Intel का प्रोसेसरहरु बाहेक AMD, SunSparc जस्ता बिभिन्‍न प्रोसेसरहरुमा पनि चल्ने गर्दछ।

१५. लिनक्स विशेषत: शैक्षिक क्षेत्रका लागि अति उपयुक्त हुने गर्दछ। लिनक्सको सबै स्रोत खुला हुने गर्दा बिद्यार्थीहरुले कम्प्युटरले कसरी काम गर्छ भन्‍ने कुरा राम्ररी बुझ्न सक्छन्। लिनक्स तथा अन्य खुला स्रोत भएका सफ्टवेयरहरुले आफुसंग भएका सफ्टवेयरहरु अरुलाई पनि दिन प्रेरित गर्ने गर्छन्, जुन सन्देशले बिद्यार्थीहरुलाई सामाजिक हुन सिकाउँदछ। यसको विपरीत व्यापारिक सफ्टवेयरहरुको लाइसेन्समा उक्त सफ्टवेयरको प्रतिलिपी बनाइएमा वा अरुलाई दिइएमा कानुनी कारबाही हुने बताइएको हुन्छ, जुन बिद्यार्थीहरुला लागि पक्कै पनि राम्रो सन्देश हैन।

१६. लिनक्स तथा यसमा प्रयोग हुने खुला स्रोत भएका सफ्टवेयरहरु सरकारी कामकाजका लागि पनि उपयुक्त हुने गर्दछ। सरकारी कामकाजमा सुचना सम्पादन तथा भण्डारण सम्बन्धी बढी कार्यहरु हुने गर्दछन् र यस काममा पारदर्शिताको ठुलो महत्व रहने गर्छ। लिनक्स तथा खुला स्रोत सफ्टवेयरले फाइलहरु भण्डारण गर्न अन्तर्राष्ट्रिय रुपमा मान्यता प्राप्‍त प्रणालीहरु प्रयोग गर्ने हुँदा सम्पुर्ण प्रक्रिया पारर्दर्शी हुने गर्छ।

१७. खुला बिकास प्रणाली तथा उपलब्धताका कारण लिनक्स तथा खुला सफ्टवेयरहरुमा नैतिक पक्षहरुलाई ठुलो महत्व दिइएको हुन्छ।

१८. स्रोत खुला हुने कारणले लिनक्स तथा खुला स्रोत सफ्टवेयरले आन्तरिक रुपमा कुनै गलन तरिकाले काम गरिरहेको त छैन भनेर शंका गरिरहनु पर्दैन।

१९. लिनक्स तथा खुला स्रोत सफ्टवेयरको बिकास गति व्यवसायिक सफ्टवेयरको तुलनामा निकै छिटो हुने गर्दछ, जसले गर्दा सफ्टवेयरहरुको गुणस्तरमा निकै छिटो सुधार आउने गर्दछ।

२०. लिनक्स तथा खुला स्रोत सफ्टवेयर प्रयोग गर्दा खर्चमा पनि व्यापक कटौति आउने गर्दछ।

लिनक्सका बारेमा केही सत्य, अर्धसत्य र असत्य धारणाहरू

लिनक्स सञ्चालन प्रणाली (operating system) अहिले निकै चलन चल्तीमा आइरहेको छ।विश्वभरनै लिनक्सका प्रयोगकर्ताहरुको सङ्ख्या बढ्दो छ। नेपालमा पनि लिनक्स प्रयोगकर्ताहरु बढ्दै गइरहेको पाइएको छ। यस सन्दर्भमा हामी लिनक्सको बारेमा रहेक केही सत्य तथा अर्धसत्य धारणाहरूका बारेमा चर्चा गर्दैछौं।

लिनक्स इन्स्टल (install) गर्न गार्‍हो हुन्छ

असत्य

लिनक्सका विभिन्न संस्करणहरुका आधारमा भन्ने हो भने प्रायजसो संस्करणहरु विन्डोज अपरेटिङ्ग सिस्टम भन्दा छिटो र सजिलोसंग इन्स्टल (install) गर्न सकिन्छ। कतिपय लिनक्स संस्करणहरु एक घन्टा भन्दा कम समयमा सम्पुर्ण आवश्यक पर्ने अन्य सफ्ट्वेयरहरु र अपडेटहरुका साथमा लिनक्स इन्स्टल गर्न सकिन्छ जस्तो रेडह्याट (Redhat) लिनक्स, फेडोरा (Fedora) लिनक्स, म्यान्ड्रिभा (Mandriva) लिनक्स र उबन्टु (Ubuntu) लिनक्स। वास्तवमा कुनै कुनै लिनक्स संस्करणहरु धेरै थपघट गरेर इन्स्टल गर्न सकिने खालका हुन्छन, जसले गर्दा ती संस्करणहरुको इन्स्टलेसन प्रक्रिया केहि गार्‍हो हुन्छ जस्तो जेन्टु (Gentoo) लिनक्स। लिनक्स इन्स्टल गर्दा पुरा सुबिधासम्पन्न डेस्कटप, अफिस प्याकेज, सिडि-डिभिडि बर्न गर्ने सफ्टवेयर, चित्र सम्पादन गर्ने टुल्सहरु, ई-मेल इन्टरनेटका प्रोग्रामहरु र धेरै भन्दा धेरै खेल प्रोग्रामहरु हुन्छन। त्यो पनि सम्पुर्ण स्वतन्त्रताका साथ र निशुल्क। यसका साथै अन्य प्रोग्रामहरुको आवश्यकता परे सजिलै उपलब्ध हुन्छन्।

लिनक्समा प्रोग्रामहरु हाल्न गार्‍हो हुन्छ

अर्ध सत्य

केही बर्ष पहिले सम्म लिनक्समा प्रोग्रामहरु हाल्न निकै नै गार्‍हो हुन्थ्यो। तर लिनक्सका पछिल्ला संस्करणहरुमा नयाँ प्रोग्रामहरु खोज्न र हाल्न निकै सजिलो भएको छ। यदि तपाईसंग इन्टर्नेटको सुविधा छ भने सजिलैसँग सफ्टवेयरहरु डाउनलोड गरेर आफ्नो कम्प्युटरमा हाल्न सकिन्छ। इन्टर्नेटमा रहेका सफ्टवेयरहरु त्यस्ता भण्डारलाई रिपोजिटेरि (Repository) भनिन्छ। यदि तपाईलाई चाहिएको सफ्टवेयर रिपोजिटेरिमा छन् भने सफ्टवेयर हाल्न कुनै समस्या हुदैन। तर यदि सफ्टवेयर रिपोजिटेरिमा रिपोजिटेरिमा छैन भने चाहि सफ्टवेयर हाल्न केही गार्‍हो हुन सक्छ। तर लिनक्समा चल्ने अधिकांश सफ्टवेयरहरु रिपोजिटेरिमा हुने गर्छन्। त्यसैले लिनक्समा सफ्टवेयर हाल्न खासै समस्या पर्दैन।

लिनक्सका लागि एन्टि भाइरस (Anti Virus) प्रोग्राम चाहिन्छ

असत्य

लिनक्समा भाइरसको समस्या हुदैन। लिनक्समा भाइरस नै नहुने त हैन तर ती अत्यन्तै कम (केहि दर्जन) मात्र छन्। र ती केही भाइरस पनि अन्य भाइरस जस्तै एक कम्प्युटरबाट अन्य कम्प्युटरमा सर्ने खालका छैनन्। त्यसैले लिनक्स चलाउदा भाइरसको कुनै चिन्ता लिनु पर्दैन।

लिनक्स अति नै सुरक्षित सञ्चालन प्रणाली (Operating System) हो। कुनै पनि भाइरसलाई एक कम्प्युटर बाट अर्को कम्प्युटरमा सर्नका निम्ति जुन खुकुलो सञ्चालन प्रणालीको आवश्यकता पर्छ त्यो लिनक्समा सम्भव हुदैन।

लिनक्सलाई ह्‍याक (hack) गर्न सकिन्न

असत्य

कुनैपनि जटिल सफ्टवेयर जस्तै लिनक्समा पनि समस्याहरु आउन सक्छन् र ती समस्याहरुलाई समाधान गर्नुपर्ने हुन सक्छ। त्यसैले लिनक्स ह्‍याक गर्न सकिन्न भन्नु गलत हो। तर लिनक्स विश्‍वभर फैलिएर रहेका लिनक्स बिकासकर्ता (developers) हरुले बनाउने हुनाले लिनक्सलाई ह्‍याक गर्न सकिने सम्भावनाहरु कमै हुने गर्छन्।

त्यस्तै तपाईलाई लिनक्समा कुनै समस्या पर्‍यो भनेपनि इन्टर्नेटमा रहेका विभिन्न फोरुम (forum) हरुमा आफ्नो समस्या राखिदिनुभयो भने केही घण्टामै तपाईको समस्याको समाधान विश्‍वभर रहेका अन्य लिनक्स प्रयोगकर्ताहरुले गरिदिनेछन्। त्यसैले लिनक्सलाई ह्‍याक गर्नै नसकिने हैन तर यदि समस्या आईहालेको खण्डमा पनि इन्टर्नेटको माध्यमबाट समस्या तुरुन्तै समाधान हुने गर्छ।

यसबाहेक बुझ्नुपर्ने अर्को कुरा के छ भने, लिनक्सलाई अति नै सुरक्षित सञ्चालन प्रणाली (Operating System) मानिन्छ। लिनक्सलाई अन्य सञ्चालन प्रणालीभन्दा ह्‍याक गर्न निकै गार्‍हो प्रणालीका रुपमा चिनिन्छ।

लिनक्समा कम्प्युटर हार्डवेयरहरु राम्रो सँग चल्दैन

अर्ध सत्य

सत्य के हो भने लिनक्सको हार्डवेयर सञ्चालन विधि अन्य सञ्चालन प्रणालीहरू (Operating System) भन्दा राम्रो छ। तर तपाईसँग कुनै अति नयाँ हार्डवेयर छ भने त्यो लिनक्समा नचल्न पनि सक्छ। तर विश्‍वभर फैलिएर रहेका लिनक्स developer हरुले यो समस्याको समाधान गरिरहेका हुन्छन्। केहि समय पर्खिनुभयो भने तपाईको हार्डवेयर सम्बन्धि समस्या समाधान हुनेछ।

यसबाहेक लिनक्समा विन्डोज सञ्चालन प्रणालीका निम्ति बनाइएका सस्ता मोडेम (Modem) हरु नचल्न पनि सक्छन्। यसका निम्ति तपाईले अर्को राम्रो खालको मोडेम किन्नुपर्ने हुन सक्छ।

लिनक्स चलाउन गार्‍हो हुन्छ

असत्य

कुनै नयाँ कुरा सिक्न सामान्यतया गार्‍हो नै हुने गर्छ। लिनक्समा पनि यहि कुरा लागु हुन्छ। तपाई अरु नै कम्प्युटर प्रणालीमा अभ्यस्त हुनुहुन्छ भने लिनक्स चलाउदा सुरु सुरुमा गार्‍हो हुनु स्वभाविक हो तर लिनक्स आफैमा गार्‍हो पक्कै पनि हैन।

विन्डोजको प्रोग्राम लिनक्समा चल्दैन

अर्ध सत्य

विन्डोजको प्रोग्राम लिनक्समा सिधै चलाउन सकिन्न तर वाइन (Wine) वा क्रसओभर लिनक्स (Crossover Linux) जस्ता प्रोग्रामका माध्यमद्वारा विन्डोजको प्रोग्राम लिनक्समा चलाउन सकिन्छ। तर सामान्यतया लिनक्समा विन्डोजको प्रोग्रामनै चलाउनुपर्ने आवश्यकता नपर्न सक्छ। विन्डोजका प्रोग्रामका सट्टामा लिनक्समा छुट्टै प्रकारका प्रोग्रामहरु हुन्छन्। उदाहरणका लागि, विन्दोजमा चल्ने फोटोसप (Photoshop) भन्ने प्रोग्रामको सट्टमा लिनक्समा जिम्प (GIMP) भन्ने प्रोग्राम हुन्छ। त्यस्तै माइक्रोसफ्ट अफिसको (Microsoft Office) सट्टमा ओपनअफिस (OpenOffice) भन्ने प्रोग्राम हुन्छ। त्यस्तै इन्टर्नेट चलाउन, ईमेल पढ्न, सङ्गीत सुन्न, ईत्यादी कामका लागि लिनक्समा भिन्नै प्रकारका प्रोग्रामहरु पाईन्छन्। यी प्रोग्रामहरु विन्डोजका प्रोग्रामहरू भन्दा सामान्यतया उस्तै वा अझै राम्रा हुन्छन्।

(यस लेख लेख्न सहयोग पुर्‍याउनु हुने अंकुर शर्मा तथा हिमाली किरण भुसाल लाई धेरै धेरै धन्यवाद)